Gian Vittorio Rossi's Eudemiae libri decem

28Sed discedentes remoratur IberusIberus ille, qui in Academia rationem tuendae per aestatem valetudinis quatuor versiculis comprehenderat, quique revertebatur ex buleuterio, ubi a poliarchis praeter prandium, merendam etiam exegerat. Ego non invitus restiti. Eram enim cupidus hominis suavissimi degustandi. At eum videmus pedissequos atratos post se duos habere. Rogat AridusAridus (Gian Vittorio Rossi?), quemnam lugeat mortuum. Num fratrem? Num sororem? Num amitam? Num materteram? At ille, “Me,” inquit, “lugeo extinctum.” – “Quid ais? Sanusne es?” inquit Aridus. “Si ad istam rationem sunt omnes mortui, mortem nihil moror.” Respondet, “Ego dicam tibi. Neminem habeo, neque cognatum neque affinem, qui mihi mortuo funus faciat, neque mea causa sibi familiaeve suae filum atrum imponat. Ergo illud officium, quo cariturus sum mortuus, ipse mihi ex parte vivens impertio. Imo si scias ubi mihi sepulcrum faciendum locaverim, laudes.” – “Fortasse,” inquit Aridus, “in aede Apollinis, Minervae, vel Martis?” – “Minime,” ait ille, “sed ad murum urbis, in ea parte ubi paululum ille inclinat atque propendet; qui locus ‘Ad murum obliquum’ appellatur. Nam arbitror me invenisse rationem a nemine adhuc excogitatam, qua meum nomen futuris omnibus saeculis in hominum ore defigam, vel saltem vivacior quam EnniusEnnius volitem per ora virum.53 Nam ibi (ut scis) malleo hastato ac pila lignea luditur. Erit itaque saxum illud meum perpetuus scopus signumque ubi ludentes colliment perpetuoque audientur haec verba: ‘Dirigamus pilam ad saxum Iberi.’ Neque multi dies intercedent cum locus ille, commutato nomine, ‘Saxum Iberi’ vocabitur. Atque paucos hic habeo versiculos, quos saxo illi incidendos locem.” – “Obsecro,” inquit Aridus, “nisi molestum est, perlege. Nunquam enim propagandi nominis causa elegantius quidquam me audisse confiteor.” Tum Iberus, “Nihil possum tibi roganti negare:

30Risimus omnes elegans et amoenum hominis ingenium. Sed ille, “Missa isthaec,” inquit, “faciamus. Cras volo, Aride, praediolum tuum invisere. Praepara mihi ientaculum, vel potius mensam pollucibilem extrue. Sed cave in primis ne aliquam mihi vappam apponas, sed vinum invenias quod sit suavissimum. Nisi tibi vites praecidi et caput male multari postulas.” Tum AridusAridus (Gian Vittorio Rossi?) ridens, “Placide,” inquit, “non nunc hic fabula datur, ubi tu gloriosum ac ferocem militem agas.” Ac medicinam quandam ingressus, scripsit amico cuidam suo hanc epistolam:

32Hac epistola perlecta, actisque Arido gratiis, discedimus et cum Gallonio ad eius dynastae aedes recta via contendimus. GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?) sine mora ad dynastam introducitur. Sed paulo post tristis egreditur. Quaero quid tristis sit. “Nihil,” respondet. Sed coniectis in caelum oculis, “O quinquennium,” inquit, “apud istum male contritum! Dii, facite ut eius opis nunquam indigeam.” Rogo iterum quid sibi evenerit. Incipit, “Postquam abeo intro, solum eum deambulantem invenio. Qui ad conspectum meum substitit, exspectans quid vellem. Narro quemadmodum LycoLyco os mihi subleverit. Oro ut me per nuntium praetori commendet. Eripit mihi ille orationem ac prominenti rictu contractoque supercilio, ‘Sanusne,’ inquit, ‘es, qui haec postules? Nescis mihi religionem inesse? Vel ius tecum facit, vel non. Si tecum est, nihil tibi mea opus est commendatione; facile a praetore aequissimo quod iustum est impetrabis. Si tibi ius adversatur, mene idoneum censes, qui vim legibus afferam quique iudicum religionem mea commendatione pervertam?’ Ego bilem non continui, sed, ‘Quam pridem,’ inquam, ‘haec te incessit religio? Non eras adeo religiosus, cum Toxillum, hominem impurum atque sacrilegum, ita commendabas, ut non posses vehementius.’ Ille iratus, ‘Vide,’ ait, ‘arrogantiam hominis et impudentiam! Non praegustatorem mihi conduxi, sed dominum et magistrum. Commendavi illum, quia mihi libuit; nunc non libet. Quid hoc? Audistin? An nondum etiam ne hoc quidem?’55 His auditis, non exspectandum censui dum fustem sumeret ac me plagis contunderet.”

33“Quid,” inquam ego, “idne tristis es? Tantane tibi amicorum penuria est, ut nunquam sit auxilium, nisi in hoc uno?” – “Nulla apud nos vilior est,” inquit, “annona quam hominum officiosorum. Nam sunt dynastae omnes in hanc rem ad ambitionem usque propensi. Verum id causae meae adversarium est maxime. Putabit enim praetor me, fracta apud dynastam meum navi, adventiciae nescio cuius commendationis tabulam arripuisse. Quamobrem cum hac suspicione non modo ille me ad voti mei successum, tanquam ad litus, non impellet, verum etiam exortae tempestati exagitandum exorbendumque concedet.” Tum ego, “Quid facias? Mussitandae sunt principum virorum iniuriae,56 et dolor tuus, ex hac repulsa conceptus, donariis leniendus quibus ab eo quotidie compleris.” – “Derides,” inquit GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?), “tu me? Genium meum iratum habeam,57 si toto hoc quinquennio, quo huius diaria rodo,58 ex illius donariis nummo uno aureo sum factus locupletior. At si illum audisses cum conduceret operas meas, continuo iurasses omnes eius facultates ac divitias futuras mecum cum ipso communes. Ita promissa largiter extendebat. Ac memini in primis esse pollicitum, ‘O Galloni, modo aliquid inveni in quo mea tibi gratia prodesse aut opera possit; in ea re faciam ut meam in te voluntatem studiumque cognoscas.’59 Nunc autem quo promissa spectaverint, vides.” Hic ego, correptus furore poëtico, extemporale hoc carmen effudi:

35Sed haec hactenus. “Nolo,” ait GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?), “inhumanitas cuiusquam mihi hilaritatem meam et cenae curam eripiat. Obsonatum eamus; et quo intellegatis nullam cuiusquam iniuriam posse meum mihi morem excutere, volo vos hoc vespere unctius quam antea nitidiusque accipere.” Itaque progressi in forum, polimenta60 agnina, pullos, pisces ac scitamenta plura coemimus, redimus, cenamus ac cenati cubitum imus.

36At Gallonio ira ex ingrato heri sui animo excitata somnum avertebat; atque has identidem ab eo voces eliciebat, “Quam multa in servitute iniqua expetunt!61 Opulento homine, eodemque iniquo, nihil est deterius,62 ingrato nihil impensius.63 Populo nihil perniciosius quam princeps munificus malis, avarus probis. Virtus ibi corruit, ubi, si quid recte cuipiam facias, perit. Semper virtutis praemia apud improbos erunt, si iis, quibus ea sunt in manu, nulla sit fides. Qui servit ingrato, piscatur in aere ac rete iaculo apros in mari venatur.64 Sereni hieme caeli et aestate nubilis instar est dives qui large pauperi blandus est verbis. Neutri enim fides habenda. Nam mutantur extemplo. Nequit ibi durare vir probus, ubi malevolentes sunt quique bonis invideant. Potentiorum animis nihil est obscurius. Advertunt graviter quae non censeas.65 Iram ferunt, cum pacem credas; malevolentiam, cum amorem existimes.”