Gian Vittorio Rossi's Eudemiae libri decem

37At Paulus AemiliusPaulus Aemilius Verus, dormiendi quam philosophandi cupidior, “Quid tu,” inquit, “cum istis tuis sapientibus dictis? Aut tace, aut dormi. Nihil est opus lamentationibus, ubi ad lapides loqueris. Iniqua est concertatio quae cum valentiore suscipitur. Indigna digna sunt habenda quae faciunt heri.66 Irritat crabrones,67 qui opulento faciem obvertit. Stultitia est ei te esse iratum, cuius potestas plus potest.68 Non decet superbum esse eum, qui eget alterius.” – “Immo,” excepit GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?), “sis confidens oportet, si de te meruit bene. Miseria est intellegere esse ingrata alteri, quae benefeceris. Improbus est homo qui beneficium scit sumere, non autem reddere. Perfidus qui dives est lingua, inops opere, sublestus fide.69 Malefactorem est amitti satius quam beneficum deseri.”70 – “Exprobratio beneficiorum,” subiecit Aemilius, “non mutat ingratum, sed deteriorem facit; non mitigat, sed incendit; non sanat, sed exulcerat. Animum compone, si sapis. Animus aequus de recto nunquam statu deicitur. Summa virtus est, si usus veniat, ferre fortiter malum.71 Virtus praemium est optimum. Virtus anteit rebus omnibus. Virtus omnia in se habet.72 Omnia adsunt bona quem penes est virtus.” – “Iam,” inquit Gallonius, “philosophatum est satis. Agam ut potero, quoniam non licet ut queo. Diisne adverser? Titanum insaniae subscribam? Nam potentioribus obsistere est gigantum more bellare cum diis. Sed priusquam somnus obrepat, licetne alterum hominis istius factum exponere, in quo sunt omnia, ut mihi videtur, peccata: superbiae, crudelitatis, avaritiae?” – “Modo breviter,” ait Aemilius, “nam quod noctis tempus sit, vides.” – “Non accusabis,” inquit Gallonius. “Brevior ero quam est pomilio.

38“Est inter honorarios istius familiares Nicius quidam RufusNicius Rufus (Gian Vittorio Rossi), honesto loco natus ac litteris deditus, praeterea ita Fortunae bonis instructus, ut nihil cuiusquam indigeat; qui ante annos quindecim magnis pollicitationibus attractus est ab isto in suam familiam, ut ipsi esset a studiis. Nam pudere eum coeperat omnia fere in ipso pecudis similiora quam hominis. Itaque cupiebat eruditi cuiuspiam opera a brutorum similitudine, quantum poterat, abstrahi. At Rufus, cui nulla in re cum aulicis convenit, noluit esse una in unis aedibus, sed alias conduxit, a tergo illis annexas ac, dynasta sciente, perfodit parietem, qua esset commeatus per culinam ad ipsum. Nam cum eius domus, quae instar urbis habet, longe introrsus pertineat ac fere ab omni parte innumeris privatis aedificiis contineatur, non nisi longo viarum ambitu ad eius aditum perveniri potuisset. Quod Rufo perincommodum cecidisset, hieme praesertim, quo tempore singulis fere noctibus multas apud dominum horas transmittit. Sed ferme in mensibus paucis, quibus haec acta sunt, lodicula trita, lacera, quae in istius barbari hominis supellectili numerabatur, coco surripitur. Quod ubi rescivit, existimans ab eo commeatu illud furtum egressum, ira percitus, perfossum parietem iubet sine mora restitui. Itaque honesto homini, ac nitidiuscule a puero domi suae habito, quinquennium fere totum fuit necesse quotidie intempesta nocte, ac saepe tempestate perfrigida, imbribus maximis, sub Iove puro, longis viarum anfractibus se domum recipere. Qui nulla conditione tantam in se contumeliam atque contemptum suscepisset, nisi in tam maledica civitate73 inconstantis hominis famam pertimuisset. Sed censeo quiescamus.”

1Postquam aurora illuxit, lecto surreximus; et cum abeundi tempus instaret, profectionem adornare instituimus. Itaque lineas vestes ac laneas emimus. Ad haec, ne eodem ac remiges vino uti ac nautico pane1 semper vesci nobis esset necesse, vina optima, siligineos panes, pernam, laridum, sumen, farcimina atque alia id genus edulia congessimus. Relinquebatur zona paene inanis a pecunia. Re adeo iter habentibus necessaria, haec quoque data est opera a nobis ut impleretur. Quocirca smaragdos, chrysolithos, adamantes, margaritas et alias eiusmodi gemmas, quas Roma detuleramus, habere venales coepimus. Quibus inspectis, GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?), “Meae,” inquit, “erunt partes efficere ut quanti plurimi isthaec vendatis. Nam eorum precia, quae Romae fortasse ob eorum numerum iacent, hic ad summum hominum luxuria cupiditasque perduxit. Etenim tota haec insula, ut vino, olio, tritico, auro et argento abundet, ab his tamen deliciis sane nuda est et vacua. Et raro huc mercatores commeant cum eiusmodi mercibus. Sed opus est conciliatore aliquo, qui emptorem adducat. At ego dabo vobis intercessorem, quo omnes ad eiusmodi venditiones utuntur. Sed properato opus est, ut eum domi opprimamus.”

2Nos dicto audientes addimus gradum. Sed properantes Aridi academici servus offendit, ac “Salvere te,” inquit, “iubeo, Galloni. Quo te agis? Quid sibi vult ista tua tam praepropera festinatio?” – “Ad aedes,” inquit, “Zanchae, vicini tui (id enim proxenetae illi erat nomen) me confero; ita nunc subito obiectum est mihi negotium,2 ut eo convento opus sit.” – “At volo te,” ait, “itineris huius laborem lucri facere. Non est domi. At si tantopere conventum eum expetis, quid meream, si ostendero ubi parvulo labore, nullo errore reperias?” – “Cedo,” inquit GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?), “ubi sit; neque occupatis moram inicias.” – “Reliqui eum nuper,” ait, “in officina Natalicii aurificis, ad medium Ianum. Sed rectius feceris, si placide ambulaveris neque te ob hanc causam ruperis.3 Nam illum audivi cum diceret se multas horas ibi futurum, Pamphilo operam daturum, qui uxorem duxit.” – “Quid ais?” inquit Gallonius. “PamphilusPamphilus uxorem duxit?” – “Certe,” ait ille. “Et, quod magis mireris, fabri lignarii filiam in matrimonio sibi coniunxit. Sed rem omnem ex ipso comperies. Nam palam omnibus narrat.” – “Habeo tibi,” inquit Gallonius, “magnas gratias. Sed quo iter est tibi cum his tabellis quas gestas?” – “Defero eas,” ait, “ad Thersippum dynastam, quem herus meus invitat in villam quam habet in agro qui Cinnus vocatur. At licet eas tibi legere, si velis. Sunt enim versibus scriptae; neque praeterea arcanum aliquod continent.” – “Libenter,” inquit Gallonius, acceptasque mihi tradidit. Quas attente dum perlego, AemiliusPaulus Aemilius Verus in pugillaribus quae habebat ad manum, exscripsit.

4Has ego litteras, semel iterumque perlectas, reddidi servo qui tradiderat. Qui valere iussus, persecutus est iter quod susceperat. Nos pedetentim ac placide, ex illius consilio, petere Ianum coepimus.

5Sed in eundo libuit mihi percontari ex Gallonio quid hominis hic ThersippusThersippus (Scipione Cobelluzzi) esset. Num litteratus, cui docti homines scriberent? Num ruris amator, qui villarum amoenitates persequeretur? “Atqui,” inquit GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?), “hic est vir suo iudicio valde sapiens, sed aliorum existimatione non stultus. Praestat ingenio, notitia antiquitatis, iuris civilis scientia. Verum haec ille maiora multo existimat esse quam quanta in ipso existant. Nam facie, vultu, admirando irridendoque persuadere conatur in eius labris eloquentiae deam haerere atque in ipsius pectore iurisprudentiam tanquam in arce regnare. Attamen litteratis iuris, qui honoris eum causa sectantur, praebet se benevolum et amantem; sed eius haec in illos voluntas tantum intra verba concluditur ac raro, vel nunquam, ad facta digreditur; et vix unus aut alter invenitur qui eius auctoritate vel gratia ad divitias honoresque pervenerit. Sed eccum, ipsus adest, atque ille est quem gestatoria inclusum sella deferri videtis.” Erat aestas summa, calores maximi; et tamen sella ferebatur ita ab omni parte clausa, ut nihil esset ad omnes cuiusvis aurae vel levis incursus magis munitum ac tectum; solum ad accipiendam lucem binae hinc et illinc et in fronte fenestellae, crystallis tamen obductae, patebant; ipse vero multis sibi caput velis devinxerat ac pallio corpus diligenter involverat.