Shawn O'Bryhim - A Student's Commentary on Ovid's Metamorphoses Book 10

paenitet et vellet non cognita posse reverti.

cunctantem longaeva manu deducit et alto

admotam lecto cum traderet ‘accipe’ dixit,

‘ista tua est, Cinyra’ devotaque corpora iunxit.

accipit obsceno genitor sua viscera lecto 465

virgineosque metus levat hortaturque timentem.

forsitan aetatis quoque nomine ‘filia’ dixit,

dixit et illa ‘pater’ sceleri ne nomina desint.

plena patris thalamis excedit et inpia diro

semina fert utero conceptaque crimina portat. 470

postera nox facinus geminat, nec finis in illa est,

cum tandem Cinyras, avidus cognoscere amantem

post tot concubitus, inlato lumine vidit

et scelus et natam verbisque dolore retentis

pendenti nitidum vagina deripit ensem. 475

Myrrha fugit: tenebrisque et caecae munere noctis

intercepta neci est latosque vagata per agros

palmiferos Arabas Panchaeaque rura relinquit.

perque novem erravit redeuntis cornua lunae,

cum tandem terra requievit fessa Sabaea. 480

vixque uteri portabat onus. tum nescia voti

atque inter mortisque metus et taedia vitae

est tales conplexa preces: ‘o si qua patetis

numina confessis, merui nec triste recuso

supplicium. sed ne violem vivosque superstes 485

mortuaque exstinctos, ambobus pellite regnis

mutataeque mihi vitamque necemque negate.’

numen confessis aliquod patet. ultima certe

vota suos habuere deos. nam crura loquentis

terra supervenit, ruptosque obliqua per ungues 490

porrigitur radix, longi firmamina trunci,

ossaque robur agunt, mediaque manente medulla

sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos,

in parvos digiti, duratur cortice pellis.

iamque gravem crescens uterum perstrinxerat arbor 495

pectoraque obruerat collumque operire parabat.

non tulit illa moram venientique obvia ligno

subsedit mersitque suos in cortice vultus.

quae quamquam amisit veteres cum corpore sensus,

flet tamen et tepidae manant ex arbore guttae. 500

est honor et lacrimis stillataque cortice murra

nomen erile tenet nulloque tacebitur aevo.

at male conceptus sub robore creverat infans

quaerebatque viam qua se genetrice relicta

exsereret. media gravidus tumet arbore venter. 505

tendit onus matrem neque habent sua verba dolores

nec Lucina potest parientis voce vocari.

nitenti tamen est similis curvataque crebros

dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet.

constitit ad ramos mitis Lucina dolentes 510

admovitque manus et verba puerpera dixit.

arbor agit rimas et fissa cortice vivum

reddit onus, vagitque puer quem mollibus herbis

Naides inpositum lacrimis unxere parentis.

laudaret faciem Livor quoque. qualia namque 515

corpora nudorum tabula pinguntur Amorum,

talis erat. sed, ne faciat discrimina cultus,

aut huic adde leves aut illi deme pharetras.

labitur occulte fallitque volatilis aetas,

et nihil est annis velocius. ille sorore 520

natus avoque suo, qui conditus arbore nuper,

nuper erat genitus, modo formosissimus infans,

iam iuvenis, iam vir, iam se formosior ipso est,

iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.

namque pharetratus dum dat puer oscula matri, 525

inscius exstanti destrinxit harundine pectus.

laesa manu natum dea reppulit. altius actum

vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.

capta viri forma non iam Cythereia curat

litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam 530

piscosamque Cnidon gravidamque Amathunta metallis.

abstinet et caelo. caelo praefertur Adonis.

hunc tenet, huic comes est adsuetaque semper in umbra

indulgere sibi formamque augere colendo

per iuga, per silvas dumosaque saxa vagatur 535

fine genus vestem ritu succincta Dianae

hortaturque canes tutaeque animalia praedae,

aut pronos lepores aut celsum in cornua cervum

aut agitat dammas. a fortibus abstinet apris

raptoresque lupos armatosque unguibus ursos 540

vitat et armenti saturatos caede leones.

te quoque ut hos timeas, si quid prodesse monendo

possit, Adoni, monet, ‘fortis’ que ‘fugacibus esto’

inquit. ‘in audaces non est audacia tuta.

parce meo, iuvenis, temerarius esse periclo, 545

neve feras quibus arma dedit natura lacesse,

stet mihi ne magno tua gloria. non movet aetas

nec facies nec quae Venerem movere leones

saetigerosque sues oculosque animosque ferarum.

fulmen habent acres in aduncis dentibus apri, 550

impetus est fulvis et vasta leonibus ira,

invisumque mihi genus est.’ quae causa roganti

‘dicam,’ ait ‘et veteris monstrum mirabere culpae.

sed labor insolitus iam me lassavit et ecce

opportuna sua blanditur populus umbra 555

datque torum caespes. libet hac requiescere tecum’

(et requievit) ‘humo’ pressitque et gramen et ipsum

inque sinu iuvenis posita cervice reclinis

sic ait ac mediis interserit oscula verbis:

‘forsitan audieris aliquam certamine cursus 560

veloces superasse viros. non fabula rumor

ille fuit (superabat enim). nec dicere posses

laude pedum formaene bono praestantior esset.

scitanti deus huic de coniuge ‘coniuge’ dixit

‘nil opus est, Atalanta, tibi. fuge coniugis usum. 565

nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.’

territa sorte dei per opacas innuba silvas

vivit et instantem turbam violenta procorum

condicione fugat ‘nec sum potienda nisi’ inquit

‘victa prius cursu. pedibus contendite mecum. 570

praemia veloci coniunx thalamique dabuntur,

mors pretium tardis. ea lex certaminis esto.’

illa quidem inmitis sed (tanta potentia formae est)

venit ad hanc legem temeraria turba procorum.

sederat Hippomenes cursus spectator iniqui 575

et ‘petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?’

dixerat ac nimios iuvenum damnarat amores.

ut faciem et posito corpus velamine vidit

(quale meum, vel quale tuum, si femina fias),

obstipuit tollensque manus ‘ignoscite’ dixit 580

‘quos modo culpavi. nondum mihi praemia nota,

quae peteretis, erant.’ laudando concipit ignes

et ne quis iuvenum currat velocius optat

insidiasque timet. ‘sed cur certaminis huius

intemptata mihi fortuna relinquitur?’ inquit 585

‘audentes deus ipse iuvat.’ dum talia secum

exigit Hippomenes, passu volat alite virgo.

quae quamquam Scythica non setius ire sagitta

Aonio visa est iuveni, tamen ille decorem

miratur magis. et cursus facit ipse decorem. 590

aura refert ablata citis talaria plantis,

tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque

poplitibus suberant picto genualia limbo.

inque puellari corpus candore ruborem

traxerat, haud aliter quam cum super atria velum 595

candida purpureum simulatas inficit umbras.

dum notat haec hospes, decursa novissima meta est

et tegitur festa victrix Atalanta corona.

dant gemitum victi penduntque ex foedere poenas.

non tamen eventu iuvenis deterritus horum 600

constitit in medio vultuque in virgine fixo

‘quid facilem titulum superando quaeris inertes?

mecum confer’ ait. ‘seu me fortuna potentem

fecerit, a tanto non indignabere vinci.

namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi 605

est Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum,

nec virtus citra genus est. seu vincar, habebis

Hippomene victo magnum et memorabile nomen.’

talia dicentem molli Schoeneia vultu

aspicit et dubitat, superari an vincere malit. 610

atque ita ‘quis deus hunc formosis’ inquit ‘iniquus

perdere vult caraeque iubet discrimine vitae

coniugium petere hoc? non sum, me iudice, tanti.