Shawn O'Bryhim - A Student's Commentary on Ovid's Metamorphoses Book 10

inde per inmensum croceo velatus amictu

aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras

tendit et Orphea nequiquam voce vocatur.

adfuit ille quidem, sed nec sollemnia verba

nec laetos vultus nec felix attulit omen. 5

fax quoque quam tenuit lacrimoso stridula fumo

usque fuit nullosque invenit motibus ignes.

exitus auspicio gravior. nam nupta per herbas

dum nova Naiadum turba comitata vagatur,

occidit in talum serpentis dente recepto. 10

quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras

deflevit vates, ne non temptaret et umbras,

ad Styga Taenaria est ausus descendere porta

perque leves populos simulacraque functa sepulcro

Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem 15

umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis

sic ait: ‘o positi sub terra numina mundi,

in quem reccidimus, quicquid mortale creamur,

si licet et falsi positis ambagibus oris

vera loqui sinitis, non huc ut opaca viderem 20

Tartara descendi, nec uti villosa colubris

terna Medusaei vincirem guttura monstri.

causa viae est coniunx, in quam calcata venenum

vipera diffudit crescentesque abstulit annos.

posse pati volui nec me temptasse negabo:25

vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est.

an sit et hic, dubito. sed et hic tamen auguror esse,

famaque si veteris non est mentita rapinae,

vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris,

per Chaos hoc ingens vastique silentia regni, 30

Eurydices, oro, properata retexite fata.

omnia debemur vobis, paulumque morati

serius aut citius sedem properamus ad unam.

tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosque

humani generis longissima regna tenetis. 35

haec quoque, cum iustos matura peregerit annos,

iuris erit vestri. pro munere poscimus usum;

quod si Fata negant veniam pro coniuge, certum est

nolle redire mihi. leto gaudete duorum.’

talia dicentem nervosque ad verba moventem 40

exsangues flebant animae. nec Tantalus undam

captavit refugam, stupuitque Ixionis orbis,

nec carpsere iecur volucres, urnisque vacarunt

Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.

tunc primum lacrimis victarum carmine fama est 45

Eumenidum maduisse genas. nec regia coniunx

sustinet oranti nec qui regit ima negare,

Eurydicenque vocant. umbras erat illa recentes

inter et incessit passu de vulnere tardo.

hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros, 50

ne flectat retro sua lumina donec Avernas

exierit valles aut inrita dona futura.

carpitur adclivis per muta silentia trames,

arduus, obscurus, caligine densus opaca,

nec procul afuerunt telluris margine summae. 55

hic, ne deficeret metuens avidusque videndi,

flexit amans oculos. et protinus illa relapsa est,

bracchiaque intendens prendique et prendere certans

nil nisi cedentes infelix arripit auras.

iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam 60

questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?)

supremumque ‘vale,’ quod iam vix auribus ille

acciperet, dixit revolutaque rursus eodem est.

non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus

quam tria qui timidus, medio portante catenas, 65

colla canis vidit. quem non pavor ante reliquit,

quam natura prior saxo per corpus oborto.

quam qui in se crimen traxit voluitque videri

Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae,

infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondam 70

pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide.

orantem frustraque iterum transire volentem

portitor arcuerat. septem tamen ille diebus

squalidus in ripa Cereris sine munere sedit.

cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere. 75

esse deos Erebi crudeles questus, in altam

se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum.

tertius aequoreis inclusum Piscibus annum

finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus

femineam Venerem, seu quod male cesserat illi, 80

sive fidem dederat. multas tamen ardor habebat

iungere se vati, multae doluere repulsae.

ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem

in teneros transferre mares citraque iuventam

aetatis breve ver et primos carpere flores. 85

collis erat collemque super planissima campi

area, quam viridem faciebant graminis herbae.

umbra loco deerat. qua postquam parte resedit

dis genitus vates et fila sonantia movit,

umbra loco venit. non Chaonis afuit arbor, 90

non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis,

nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus,

et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis

enodisque abies curvataque glandibus ilex

et platanus genialis acerque coloribus inpar 95

amnicolaeque simul salices et aquatica lotos

perpetuoque virens buxum tenuesque myricae

et bicolor myrtus et bacis caerula tinus.

vos quoque, flexipedes hederae, venistis et una

pampineae vites et amictae vitibus ulmi 100

ornique et piceae pomoque onerata rubenti

arbutus et lentae, victoris praemia, palmae

et succincta comas hirsutaque vertice pinus,

grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis

exuit hac hominem truncoque induruit illo. 105

adfuit huic turbae metas imitata cupressus,

nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo,

qui citharam nervis et nervis temperat arcum.

namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arva

ingens cervus erat lateque patentibus altas 110

ipse suo capiti praebebat cornibus umbras.

cornua fulgebant auro demissaque in armos

pendebant tereti gemmata monilia collo.

bulla super frontem parvis argentea loris

vincta movebatur parilesque ex aere nitebant 115

auribus e geminis circum cava tempora bacae.

isque metu vacuus naturalique pavore

deposito celebrare domos mulcendaque colla

quamlibet ignotis manibus praebere solebat.

sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis, 120

gratus erat, Cyparisse, tibi. tu pabula cervum

ad nova, tu liquidi ducebas fontis ad undam,

tu modo texebas varios per cornua flores,

nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc

mollia purpureis frenabas ora capistris. 125

aestus erat mediusque dies, solisque vapore

concava litorei fervebant bracchia Cancri.

fessus in herbosa posuit sua corpora terra

cervus et arborea frigus ducebat ab umbra.

hunc puer imprudens iaculo Cyparissus acuto 130

fixit et, ut saevo morientem vulnere vidit,

velle mori statuit. quae non solacia Phoebus

dixit et ut leviter pro materiaque doleret

admonuit. gemit ille tamen munusque supremum

hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni. 135

iamque per immensos egesto sanguine fletus

in viridem verti coeperunt membra colorem.

et modo qui nivea pendebant fronte capilli

horrida caesaries fieri sumptoque rigore

sidereum gracili spectare cacumine caelum. 140

ingemuit tristisque deus ‘lugebere nobis

lugebisque alios aderisque dolentibus’ inquit.

tale nemus vates attraxerat inque ferarum

concilio, medius turbae, volucrumque sedebat.

ut satis inpulsas temptavit pollice chordas 145

et sensit varios, quamvis diversa sonarent,

concordare modos, hoc vocem carmine movit:

‘ab Iove, Musa parens (cedunt Iovis omnia regno),

carmina nostra move. Iovis est mihi saepe potestas

dicta prius. cecini plectro graviore Gigantas 150

sparsaque Phlegraeis victricia fulmina campis.

nunc opus est leviore lyra. puerosque canamus

dilectos superis inconcessisque puellas

ignibus attonitas meruisse libidine poenam.

rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore 155

arsit et inventum est aliquid quod Iuppiter esse,