Shawn O'Bryhim - A Student's Commentary on Ovid's Metamorphoses Book 10

quam quod erat, mallet. nulla tamen alite verti

dignatur nisi quae posset sua fulmina ferre.

nec mora, percusso mendacibus aere pennis

abripit Iliaden qui nunc quoque pocula miscet 160

invitaque Iovi nectar Iunone ministrat.

te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,

tristia si spatium ponendi fata dedissent.

qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit

ver hiemem Piscique Aries succedit aquoso, 165

tu totiens oreris viridique in caespite flores.

te meus ante omnes genitor dilexit et orbe

in medio positi caruerunt praeside Delphi,

dum deus Eurotan inmunitamque frequentat

Sparten. nec citharae nec sunt in honore sagittae. 170

immemor ipse sui non retia ferre recusat,

non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui

ire comes, longaque alit adsuetudine flammas.

iamque fere medius Titan venientis et actae

noctis erat spatioque pari distabat utrimque. 175

corpora veste levant et suco pinguis olivi

splendescunt latique ineunt certamina disci.

quem prius aerias libratum Phoebus in auras

misit et oppositas disiecit pondere nubes.

reccidit in solidam longo post tempore terram 180

pondus et exhibuit iunctam cum viribus artem.

protinus inprudens actusque cupidine lusus

tollere Taenarides orbem properabat. at illum

dura repercusso subiecit pondere tellus

in vultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque 185

quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus.

et modo te refovet, modo tristia vulnera siccat,

nunc animam admotis fugientem sustinet herbis.

nil prosunt artes. erat inmedicabile vulnus.

ut, siquis violas riguoque papavera in horto 190

liliaque infringat fulvis horrentia linguis,

marcida demittant subito caput illa gravatum

nec se sustineant spectentque cacumine terram,

sic vultus moriens iacet et defecta vigore

ipsa sibi est oneri cervix umeroque recumbit. 195

‘laberis, Oebalide, prima fraudate iuventa,’

Phoebus ait ‘videoque tuum, mea crimina, vulnus.

tu dolor es facinusque meum. mea dextera leto

inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor.

quae mea culpa tamen, nisi si lusisse vocari 200

culpa potest, nisi culpa potest et amasse vocari.

atque utinam pro te vitam tecumve liceret

reddere. quod quoniam fatali lege tenemur,

semper eris mecum memorique haerebis in ore.

te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt, 205

flosque novus scripto gemitus imitabere nostros.

tempus et illud erit, quo se fortissimus heros

addat in hunc florem folioque legatur eodem.’

talia dum vero memorantur Apollinis ore,

ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas, 210

desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro

flos oritur formamque capit quam lilia, si non

purpureus color his, argenteus esset in illis.

non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris).

ipse suos gemitus foliis inscribit et AI AI 215

flos habet inscriptum funestaque littera ducta est.

nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon honorque

durat in hoc aevi celebrandaque more priorum

annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.

at si forte roges fecundam Amathunta metallis 220

an genuisse velit Propoetidas, abnuat aeque

atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu

frons erat, unde etiam nomen traxere Cerastae.

ante fores horum stabat Iovis Hospitis ara.

ignarus sceleris quam si quis sanguine tinctam 225

advena vidisset, mactatos crederet illic

lactantes vitulos Amathusiacasque bidentes.

hospes erat caesus. sacris offensa nefandis

ipsa suas urbes Ophiusiaque arva parabat

deserere alma Venus. ‘sed quid loca grata, quid urbes230

peccavere meae? quod’ dixit ‘crimen in illis?

exilio poenam potius gens inpia pendat

vel nece vel si quid medium est mortisque fugaeque.

idque quid esse potest, nisi versae poena figurae?’

dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua vultum 235

flexit et admonita est haec illis posse relinqui

grandiaque in torvos transformat membra iuvencos.

sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae

esse negare deam. pro quo sua numinis ira

corpora cum fama primae vulgasse feruntur. 240

utque pudor cessit, sanguisque induruit oris,

in rigidum parvo silicem discrimine versae.

quas quia Pygmalion aevum per crimen agentis

viderat, offensus vitiis quae plurima menti

femineae natura dedit, sine coniuge caelebs 245

vivebat thalamique diu consorte carebat.

interea niveum mira feliciter arte

sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci

nulla potest operisque sui concepit amorem.

virginis est verae facies quam vivere credas 250

et, si non obstet reverentia, velle moveri.

ars adeo latet arte sua. miratur et haurit

pectore Pygmalion simulati corporis ignes.

saepe manus operi temptantes admovet, an sit

corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur. 255

oscula dat reddique putat loquiturque tenetque

et credit tactis digitos insidere membris

et metuit pressos veniat ne livor in artus.

et modo blanditias adhibet, modo grata puellis

munera fert illi: conchas teretesque lapillos 260

et parvas volucres et flores mille colorum

liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas

Heliadum lacrimas. ornat quoque vestibus artus,

dat digitis gemmas, dat longa monilia collo,

aure leves bacae, redimicula pectore pendent. 265

cuncta decent. nec nuda minus formosa videtur.

conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis

adpellatque tori sociam adclinataque colla

mollibus in plumis tamquam sensura reponit.

festa dies Veneris tota celeberrima Cypro 270

venerat, et pandis inductae cornibus aurum

conciderant ictae nivea cervice iuvencae,

turaque fumabant, cum munere functus ad aras

constitit et timide ‘si, di, dare cuncta potestis,

sit coniunx, opto,’ non ausus ‘eburnea virgo’ 275

dicere, Pygmalion ‘similis mea’ dixit ‘eburnae.’

sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,

vota quid illa velint et, amici numinis omen,

flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.

ut rediit, simulacra suae petit ille puellae 280

incumbensque toro dedit oscula. visa tepere est.

admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat:

temptatum mollescit ebur positoque rigore

subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole

cera remollescit tractataque pollice multas 285

flectitur in facies ipsoque fit utilis usu.

dum stupet et dubie gaudet fallique veretur,

rursus amans rursusque manu sua vota retractat.

corpus erat. saliunt temptatae pollice venae.

tum vero Paphius plenissima concipit heros 290

verba, quibus Veneri grates agit, oraque tandem

ore suo non falsa premit dataque oscula virgo

sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen

attollens pariter cum caelo vidit amantem.

coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis 295

cornibus in plenum noviens lunaribus orbem

illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen.

editus hac ille est, qui si sine prole fuisset,

inter felices Cinyras potuisset haberi.

dira canam. procul hinc natae, procul este parentes. 300

aut, mea si vestras mulcebunt carmina mentes,

desit in hac mihi parte fides, nec credite factum,

vel, si credetis, facti quoque credite poenam.

si tamen admissum sinit hoc natura videri,

gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi, 305

gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis

quae tantum genuere nefas. sit dives amomo

cinnamaque costumque suum sudataque ligno

tura ferat floresque alios Panchaia tellus,