Shawn O'Bryhim - A Student's Commentary on Ovid's Metamorphoses Book 10

dum ferat et murram. tanti nova non fuit arbor. 310

ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,

Myrrha, facesque suas a crimine vindicat isto.

stipite te Stygio tumidisque adflavit echidnis

e tribus una soror. scelus est odisse parentem.

hic amor est odio maius scelus. undique lecti 315

te cupiunt proceres, totoque oriente iuventus

ad thalami certamen adest. ex omnibus unum

elige, Myrrha, virum, dum ne sit in omnibus unus.

illa quidem sentit foedoque repugnat amori

et secum ‘quo mente feror? quid molior?’ inquit 320

‘di, precor, et pietas sacrataque iura parentum,

hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro,

si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur

hanc Venerem pietas. coeunt animalia nullo

cetera dilectu, nec habetur turpe iuvencae 325

ferre patrem tergo. fit equo sua filia coniunx,

quasque creavit init pecudes caper, ipsaque, cuius

semine concepta est, ex illo concipit ales.

felices quibus ista licent. humana malignas

cura dedit leges, et quod natura remittit, 330

invida iura negant. gentes tamen esse feruntur,

in quibus et nato genetrix et nata parenti

iungitur, ut pietas geminato crescat amore.

me miseram, quod non nasci mihi contigit illic

fortunaque loci laedor. quid in ista revolvor? 335

spes interdictae, discedite. dignus amari

ille, sed ut pater, est. ergo, si filia magni

non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem.

nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno

est mihi proximitas. aliena potentior essem. 340

ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,

dum scelus effugiam. retinet malus ardor amantem,

ut praesens spectem Cinyran tangamque loquarque

osculaque admoveam, si nil conceditur ultra.

ultra autem spectare aliquid potes, inpia virgo, 345

et quot confundas et iura et nomina sentis?

tune eris et matris paelex et adultera patris?

tune soror nati genetrixque vocabere fratris?

nec metues atro crinitas angue sorores,

quas facibus saevis oculos atque ora petentes 350

noxia corda vident? at tu, dum corpore non es

passa nefas, animo ne concipe neve potentis

concubitu vetito naturae pollue foedus.

velle puta. res ipsa vetat. pius ille memorque est

moris. et o vellem similis furor esset in illo!’ 355

dixerat. at Cinyras, quem copia digna procorum,

quid faciat dubitare facit, scitatur ab ipsa,

nominibus dictis, cuius velit esse mariti.

illa silet primo patriisque in vultibus haerens

aestuat et tepido suffundit lumina rore. 360

virginei Cinyras haec credens esse timoris,

flere vetat siccatque genas atque oscula iungit.

Myrrha datis nimium gaudet consultaque qualem

optet habere virum, ‘similem tibi’ dixit. at ille

non intellectam vocem conlaudat et ‘esto 365

tam pia semper’ ait. pietatis nomine dicto

demisit vultus sceleris sibi conscia virgo.

noctis erat medium, curasque et corpora somnus

solverat. at virgo Cinyreia pervigil igni

carpitur indomito furiosaque vota retractat. 370

et modo desperat, modo vult temptare, pudetque

et cupit, et quid agat non invenit. utque securi

saucia trabs ingens, ubi plaga novissima restat,

quo cadat in dubio est omnique a parte timetur,

sic animus vario labefactus vulnere nutat 375

huc levis atque illuc momentaque sumit utroque.

nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris.

mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces

destinat et zona summo de poste revincta

‘care vale Cinyra. causamque intellege mortis!’ 380

dixit et aptabat pallenti vincula collo.

murmura verborum fidas nutricis ad aures

pervenisse ferunt limen servantis alumnae.

surgit anus reseratque fores mortisque paratae

instrumenta videns spatio conclamat eodem 385

seque ferit scinditque sinus ereptaque collo

vincula dilaniat. tum denique flere vacavit,

tum dare conplexus laqueique requirere causam.

muta silet virgo terramque immota tuetur

et deprensa dolet tardae conamina mortis. 390

instat anus canosque suos et inania nudans

ubera per cunas alimentaque prima precatur,

ut sibi committat quidquid dolet. illa rogantem

aversata gemit. certa est exquirere nutrix

nec solam spondere fidem. ‘dic’ inquit ‘opemque 395

me sine ferre tibi. non est mea pigra senectus.

seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis.

sive aliquis nocuit, magico lustrabere ritu.

ira deum sive est, sacris placabilis ira.

quid rear ulterius? certe fortuna domusque 400

sospes et in cursu est. vivunt genetrixque paterque.’

Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo

pectore. nec nutrix etiamnum concipit ullum

mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem.

propositique tenax quodcumque est orat ut ipsi 405

indicet, et gremio lacrimantem tollit anili

atque ita conplectens infirmis membra lacertis

‘sensimus,’ inquit ‘amas. sed et hic mea (pone timorem)

sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam

hoc pater.’ exiluit gremio furibunda torumque 410

ore premens ‘discede, precor, miseroque pudori

parce’ ait. instanti ‘discede aut desine’ dixit

‘quaerere quid doleam. scelus est quod scire laboras.’

horret anus tremulasque manus annisque metuque

tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae. 415

et modo blanditur, modo, si non conscia fiat,

terret et indicium laquei coeptaeque minatur

mortis et officium commisso spondet amori.

extulit illa caput lacrimisque implevit obortis

pectora nutricis conataque saepe fateri 420

saepe tenet vocem pudibundaque vestibus ora

texit et ‘o’ dixit ‘felicem coniuge matrem.’

hactenus, et gemuit. gelidus nutricis in artus

ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto

vertice canities rigidis stetit hirta capillis. 425

multaque ut excuteret diros, si posset, amores,

addidit. at virgo scit se non falsa moneri.

certa mori tamen est, si non potiatur amore.

‘vive,’ ait haec, ‘potiere tuo’ – et, non ausa ‘parente’

dicere, conticuit promissaque numine firmat. 430

festa piae Cereris celebrabant annua matres

illa, quibus nivea velatae corpora veste

primitias frugum dant spicea serta suarum

perque novem noctes Venerem tactusque viriles

in vetitis numerant: turba Cenchreis in illa435

regis adest coniunx arcanaque sacra frequentat.

ergo legitima vacuus dum coniuge lectus,

nacta gravem vino Cinyran male sedula nutrix

nomine mentito veros exponit amores

et faciem laudat. quaesitis virginis annis 440

‘par ait ‘est Myrrhae.’ quam postquam adducere iussa est

utque domum rediit, ‘gaude, mea’ dixit ‘alumna.

vicimus.’ infelix non toto pectore sentit

laetitiam virgo, praesagaque pectora maerent,

sed tamen et gaudet. tanta est discordia mentis. 445

tempus erat quo cuncta silent interque Triones

flexerat obliquo plaustrum temone Bootes.

ad facinus venit illa suum. fugit aurea caelo

luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes.

nox caret igne suo. primus tegis, Icare, vultus, 450

Erigoneque pio sacrata parentis amore.

ter pedis offensi signo est revocata, ter omen

funereus bubo letali carmine fecit.

it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem,

nutricisque manum laeva tenet, altera motu 455

caecum iter explorat. thalami iam limina tangit,

iamque fores aperit, iam ducitur intus. at illi

poplite succiduo genua intremuere fugitque

et color et sanguis, animusque relinquit euntem.

quoque suo propior sceleri est, magis horret et ausi 460