Jenő Rejtő - Pariza Fronto

Ni ambaŭ eksilentis, kaj la etoso jam ne varmiĝis inter ni tiun vesperon. Eble ĝenis Nedda-n tiu miskredo, ke mi envias ŝin, ke ŝia sukceso humiligas min, ŝia lasta frazo doloris min, kiu forblovis miajn cetere tute malmulte da esperoj.

…Kaj la ĵurnal-trusto, kvazaŭ ĝi estus specialiĝinta al la skribaĵoj de Nedda, aĉetis ĉiumonate artikolojn de ŝi por mil kvincent-dumil frankoj, precipe sociologiajn eseojn, sed mi opinias, se Nedda estus skribinta eseojn pri la procedo de la vernis-rafinado aŭ pri la ŝanĝiĝo de la merkata prezo de la rostita krevmaizo, ŝi estus ricevinta la honorarion ĝuste tiel, kiel por la utopia verko, kun la titolo “Nova Eŭropo”, kies tri daŭrigojn aĉetis la ĵurnalo. Iom post iom revenis la malnova etoso en nian ĉambron. La samovaro murmuretis, Nedda legis nekredeble dikajn mecinajn librojn, denove komenciĝis la diskutoj ĝis la noktomezo, kiuj, senkonsidere de ties spirita enhavo, estis tiel agrablaj por mi, aŭdi ŝian voĉon, vidi ŝin, tio, ke ni estas kune, kaj ŝi parolas al mi… La fumo de la cigaredo Maryllan-Hohn kun stranga odoro ŝvebis blue ĉirkaŭ la elektra lampo, kaj la milda vetero de marto faris marĉa la stratojn de Parizo.

La membroj de la mizer-taĉmento, kvankam mi serĉis ilin, aŭ ili vojaĝis malproksimen, en aliajn landon, aŭ ili fariĝis netroveblaj, mi konis la sorton de kelkiuj. Plej ofte mi vidis Ribári-on, foje en eleganta loko kun ia okuofrape bela virino, alifoje li elvenis el fifama, nokta lokalo kun ĉiuspecaj, suspektindaj uloj, sed li restadis plej ofte, havante sian plej elegantan aspekton en la kafejo Paco, kien, Dio scias kial, li iris nur kun aktujo. Ivan Bük, la arthistoriisto, futbalis en Alĝerio, kie la duaklasoj teamoj pagas pli bone, ol en Eŭropo. Li informis min pri tio pere de bildkarto, sur kiu li estis fotita en burnuso, kun nazumo kaj sur la dorso de kamelo. Kárpát plendis multe, ke Zombori estas malagrabla kunloĝanto, de kiam li havas monon, li jam ne estas la iama homo, li pensas, ke nun jam li povas esti superema, sed li tre eraras pri tio. Li kaj Ludoviko Siro bone komprenis unu la alian, ilian tragikan situacion, la subpremitecon, ili ridetis en si mem malgaje, pugnigis siajn manojn, suferis kaj toleris. Kial ili suferis kaj kion ili toleris, ni neniam eksciis tion, nek Zombori, nek mi, sed ili okulvideble suferis kaj toleris. La ofte aperanta sunbrilo, la milda, frua printempo venigis la unuajn hirundojn de la filmado, kaj la homamasoj, dezirantaj statisti svarmis tie, antaŭ la filmkafejoj ĉe la estuaro de la bulvardoj Strasburgo kaj Sebastopolo. Iun tagon, ĉar mi serĉadis ĉiutage, fine mia espero plenumiĝis, kaj mi vidis staradi en iu grupo Stefanon Ŝebaon, la “reĝinon”, kun terure trampa eksteraĵo, en ŝiriĝintaj ŝuoj, li estis nerazita kaj portis krudmaterialan mantelon, sur kiu estis videbla multjara postsigno de laboro de masonisto, sed butonoj ne. Li staradis en cilindra ĉapelo, nehavante ties duonon da rando, kun plendinda vizaĝo kaj interfrotadis siajn manojn. Li estis la sola el ni, kiu elmigris kun aktoraj ambicioj, li volis ludi rolon en filmoj, kiel distingita, diplomita filmakademiano kun belega voĉo, kun bonega kondutmaniero, kun klasika instruiteco, kaj kun kulisofenda pozemo. Lin tre surprizis mia kariero, al li imponis mia aspekto, ĉar li estis adoranto de la elegantaj, belaj vestoj. Jam post kelkaj vortoj li diris kun moka, malgaja voĉo:

– Ĉu vi aŭdis, kian karieron faris Zombori? Ĝis nun li estis diletanto nur pri la pentrado, nun jam li estas fuŝulo ankaŭ en la filmarto. Mi tute ne scias, kiel ĝi povis okazi?

Mi komprenis lin, kiu finis filmakademion, kaj li staras ĉi tie, dume alia homo, kiu havas nenion komunan al la aktorado, tiu faris brilan karieron.

– Kial vi ne vizitis Zombori-on? Li cetre estus helpinta vin volonte.

– Ĉu mi lin? – li diris preskaŭ timiĝinte. Ĉu li? La filmakademiano? – Ke tiu kondutu supereme, ke li protektu min per sia influo dungiĝi, kiel statisto?

– Venu kun mi, ni faros ion!

Mi invitis lin al Negro, ni priparolis, ke sekvan tagon la kameraisto de la Foto Beaus-Arts faros provfilmojn pri Ŝebao. La provfilmado okazis, en kiu Ŝebao prezenzis siajn ĉiujn ŝatatajn pozojn en miaj vestaĵoj, li ridetis, freneziĝis, rajdis, agoniis, amkonfesis en proksimaj kaj sekundaraj planoj. Tiutempe mi sukcesis solvi eksterodinare ĝenan aferon de iu dramaturgiisto de la direktoro de la filmfabriko ĉe la ĵurnaloj, ke ĝi ne estu puglikigata. Mi iris kun li al tiu homo por fari provfilmadon. La dramaturgiisto ĝojis, ke li povas rekompenci mian volontecon, kaj li tuj projeciigis al si la multflankan agadon de Ŝebao. Ke la artisto finis la akademion kun stipendio, li nur eklevis siajn ŝultrojn kaj mansvingis. Ŝebao ankoraŭ ne sciis, kion mi jam tre longe lernis, ke en Parizo ne gravas dokumentoj, kvalifikoj, nur la produkto. Oni projekciis la filmon malrapide, la dramaturgiisto rigardis ĝin atente. Kiam fariĝis lumo, li silentis por iom da tempo, poste li diris al la projekciisto, ke ferminte la pordon post nia foriro, li portu la ŝlosilon en la kontoron. Ni triope iris sur la ŝtuparo malsupren. La dramaturiisto invitis nin en la vid-al-vidan rapidservan restoracion por trinki aperitifon. Kiam ni eksidis, li frapetis la ŝultron de Ŝebao dirante:

– Mi tre ŝatus helpi vin, ĉar mi malofte vidis pli simpatian homon kun saĝa vizaĝo, ol kia vi estas. Ni elpensos ion. Kompreneble vi ne taŭgas, kiel filmaktoro, eĉ konjekton vi ne havas pri tiu profesio, ĉar ĝi ne estas arto, sed profesio. Eĉ inklinon vi ne havas al tio.

Li mendis absinton kaj klarigis al Ŝebao gaje, kun bonvolo, ŝajnis, ke tiu malgaja, junulo kun simpatia vizaĝo plaĉis al li. La lango de Ŝebao malligiĝis malrapide, post la kvara glaso da drinkaĵo, sen ĉiu transiro, li fariĝis tre ebria, larmoj sidis en liaj okuloj kaj rakontis sian vivon. Li diris, ke oni parolis pri li en la akademio, kiel pri la plej granda multpromesa aktoro, li jam ludis rolon en la Nacia teatro, kiel studento, kaj li enamiĝis al sensignifa, juna studentino, kiun oni nomis laŭ la persona nomo Anna. Poste intervenis la vivo por miksi la ludkartaron, aranĝitan fare de la homoj, kaj ĉiu karto estis alia: li, kiel finstudinta stipendiulo ne povis dungiĝi, la sensignifa, juna studentino faris brilan karieron. Apatie, elreviĝinte el la senespera, provinca aktorado, li vojaĝis al Parizo, en triaklasa vagono; la virino en unuaklasa dormovagono, kun bonega kontrakto. Kaj iun tagon ili staris dudekope, kiel halebardistoj en la filmfabriko, kaj aperis la ĉefrolulino: la reĝino. Anna! Ŝi preterpaŝis la halebadistojn kaj ekvidis lin, la statiston, la stelulon, kaj ŝi haltis antaŭ li ridetante: “Ho! Ĉu vi estas ĉi tie? Ĉu vi bezonas ion?…” Ŝi demandis tion, ridetante, kaj la statisto forĵetinte siajn halebardon kaj kaskon, li forkuregis el la fabriko, du tagojn li vagadis en la periferioj de Parizo sen manĝo kaj trinko, kaj nur tial li restis vivanta, ĉar li volas montri… li volas montri…

…Ŝebao klinis sian kapon surbraken kaj faligis absintajn, amarajn, ebriaj kaj tamen morte verajn larmogutojn. La proprietulo ĵus lavis glasojn per globforma broso kaj rigardis tien mirante… La dramaturgiisto batis sur la tablon kaj diris:

– Ĝi estas aĉetita! Tio estas bonega ideo. Bonvolu verki ĝin tute mallonge, sur tri tajpitaj paĝoj kaj portu tion al mi, kiel eble plej baldaŭ. Ĝi estos mia sekva filmo. En vi estas fantazio, filo mia, vi ne devas aktoradi, konfidu vin al via fantazio, el tio vi povos bone vivteni ĉi tie. Mi volas pagi! Kelnero!

Mi iris kun Ŝebao en la redaktejon. Li volis hejmeniri por pensadi iomete, bonegaj, novaj detaloj venis en lian kapon, sed mi sciis, ke la rapida antaŭeniro estas gravega, mi invitis lin en mian laborĉambron. Elmetinte paketon da cigaredoj kaj sidiginte tajpistinon apud lin, mi ŝlosis la pordon. Post unu horo estis preta la tri tajpitaj paĝoj, kaj la tajpistino elakompanis Ŝebaon kun lirikaj ekrigardoj, kiam li foriris. Posttagmeze je la kvina horo Ŝebao havis dudek mil frankojn, li parolis pri aliaj filmhistorioj kaj deklaris, ke ankaŭ li luos loĝejon en Versajlo, kiel Zombori, ĉar la trafika bruo de Parizo tute nervozigas lin… Post mallonga tempo li estis dungita dramaturgiisto de la filmfabriko. La okuloj de Parizo trompiĝis nek en lia kazo, lia fantazio levis lin inter la plej eminentulojn. Li estis la tria kaj bedaŭrinde la lasta hungaro el la multe da talentaj kaj penadantaj sampatrujanoj, kiu tiutempe faris karieron en Francio. Krom la talento ankoraŭ du nemalhaveblaj akcesoraĵoj estas bezonataj al la prospero en Parizo, iu estas tiuj nekonataj, nenomeblaj, internaj kredo kaj forto, kiuj altiras la sukceson, la alia kompreneble estas la fortuno, sen kiu oni vane kaptas la plej taŭgan momenton, kiu ofte en la plej malespera situacio neatendite okazigas la grandan sortoturnon el la nenio. Antaŭkondiĉo: rezigni ĉiun fiksitan celon kaj konformiĝi kun servutula mimetismo al la prezentiĝantaj ebloj Tiam ni devas salti en la trajnon de Fortuno, kiam ĝi preterveturegas nin, egalas, kien ĝi portas vin, ĉar malbona, hezitema salto, kaj vi vane atendas alian trajnon dum via tuta vivo: englutos vin la senfunda bulvardo.