Алексей Якимович - Залатая дзіда

Лінкан (хоць яму нядаўна і мінула трыццаць тры гады) такога спякотнага лета, як гэтае, не памятаў. Бязлітаснае сонца нерухома вісела над самымі джунглямі. Нават папугаі — гамонкія шчабетуны — схаваліся пад шырокімі лісцямі дрэў.

Лінкан моўчкі "пазіраў на шырокую, выпаленую сонцам паляну, на якой мужчыны ягонага племені мапучэ не раз гулялі ў чуэка. Падобную гульню — хакей з мячом — Лінкан бачыў у белых (тры гады пражыў ён сярод іх у чужым, няўтульным для яго горадзе). Праўда, у хакей з мячом белыя гуляюць клюшкамі і ярка-аранжавым мячом. А ў іх, у мапучэ, замест гэтага драўляны шар і доўгія кіі, закругленыя на адным канцы, якія, як і сама гульня, называюцца чуэка. Трэба мець вялікі спрыт, каб стукнуць чуэкай па маленькім шарыку і забіць яго ў вароты праціўніка. Не раз ён, Лінкан, падкідаў у паветра драўляны шар і штосілы біў па ім. Са свістам ляцеў шар, рассякаючы пругкае паветра.

Ды цяпер не да любімай гульні. Сонца спальвае кукурузу — маіс, на агародах гінуць пад спякотнымі промнямі фасоля, перац, бульба… Крадком выціраюць слёзы жанчыны.

З паселішча выйшаў Анту і накіраваўся да Лінкана. Яны разам раслі і сябравалі з дзяцінства.

— Правадыр, — прамовіў Анту, падышоўшы да яго, Лінкана.

Лінкан прамаўчаў, а Анту зноў прагаварыў:

— Ты наш правадыр.

Лінкан добра зразумеў яго. Так, ён правадыр племені. Не след правадыру апускаць рукі. Ён стаў правадыром неўзабаве пасля таго, як вярнуўся ад белых. Ці не таму, што лепей за ўсіх кідаў ласо, сама метка страляў з лука, умеў памірыць? А можа, таму, што не раз казаў: "Мы заўжды жылі па законах продкаў і цяпер павінны так жыць". Старэйшыя слухалі, казалі: "Так. Так".

Не адно лета мінула з таго часу, як белыя паляўнічыя, сустрэўшы яго ў джунглях, звязалі рукі і павялі. Сказалі тыя паляўнічыя яму: "Ты павінен жыць з намі, павінен жыць, як мы". А ён не хацеў хадзіць па асфальце. Яму хацелася ступаць па траве, якая так лашчыць ногі! Гэтая зямля і ён — адно-адзінае, як дрэва і плод, які трымаецца за сваю галінку. Ноччу ён уцёк з горада, каб дабрацца дамоў. Галодны, знясілены, вярнуўся ў сваё паселішча, у якім ні разу не быў чужы чалавек, дзе супляменнікі жылі так, як калісьці продкі. Ён вярнуўся і сказаў усяго два словы: "Я прыйшоў". Мажліва, і з-за гэтага выбралі яго правадыром.

Што ж цяпер рабіць? Як выратаваць племя? Белыя паляўнічыя, з якімі ў той нешчаслівы дзень сустрэўся ў джунглях, казалі, што індзейцы дзікуны, што даўно ў свеце не жывуць так, як тут. Сапраўды, мы не захацелі жыць з белымі, жыць так, як яны, але хіба кепскія нашы законы? У нас няма хлусні. Мы паважаем старасць. Мы беражом звычаі.

Праўда, быў час, калі мапучэ забыліся пра свае звычаі, але тады іх пакараў вышэйшы дух Нгенечэн.

Для пакарэння Нгенечэн склікаў сваіх пільяноў — багоў землятрусаў, маланак, разводдзяў, засухі, а таксама тых багоў, якія мелі сілу над вулканамі. Калі ўсе сабраліся, сказаў ім Нгенечэн: "Пакарайце мапучэ. Яны зняважылі нас, багоў. Яны забыліся пра звычаі продкаў. Няхай успомняць іх". Пільяны сабралі духаў зла, паклікалі змяю — пачвару Кай-кай-філу, якая жыла ў акіянскіх глыбінях. "Выканай наш прысуд", — загадалі яны ёй. Кай-кай-філу раздзьмулася, стала вялізная, што гара. Узняліся акіянскія хвалі і затапілі зямлю мапучэ. Людзі кінуліся на гару, каб там уратавацца, але Кай-кай-філу раздзьмулася яшчэ болей. Яшчэ вышэй узняліся хвалі, паглынаючы людзей. На гары, на высокай снежнай вяршыні, жыла добрая змяя Трэн-трэн. "Ратуй нас, Трэн-трэн!" — закрычалі мапучэ. Пашкадавала іх Трэн-трэн, нарасціла сярод вады высокі груд. На гэты груд пазалазілі жывыя. Ды Кай-кай-філу ўсё вышэй узнімала хвалі, якія змывалі з груда людзей. Трэн-трэн нарасціла новыя груды, але і іх затаплялі хвалі. Над акіянам узнялася адна-адзіная гара, вяршыня якой дасягала сонца. Сонечныя промні спапялялі людзей. Нарэшце злітасцівіўся Нгенечэн і загадаў Кай-кай-філу, каб вярнула воды ў акіян і высушыла зямлю. Трэн-трэн, пачуўшы гэта, паменшыла гару. Спусціліся людзі з гары. Выратаваліся тыя, хто не парушаў звычаяў продкаў.