Николай Водоносов - Скарб Загорскай камяніцы

Калі ж глядзець ад ракі на хутар Красоўскага, які таксама быў за мурагом, метраў за трыста, то можна ўбачыць, што амаль за хутарам пачынаўся густы ельнік. Нешырокая паласа жыта амаль не бачна. Ды і сама будыніна больш падобна на звычайную сялянскую хату. Адно — крыта яна не саломай, а гонтай. І вокны ў ёй невялікія, з паўночнага боку, ад ельніку, глухая сцяна. Побач з хатай стаялі два хлявы і варыўня. Ельнік за агародамі і жытам паступова пераходзіў у багну з дробнымі бярозкамі ды сасонкамі, з імшыстымі купінамі, на якіх вясною, калі сыходзіў снег, буйнымі чырвонымі пацеркамі ляжалі спелыя — аж свіціліся наскрозь — журавіны…

Тых паноў даўно няма. За гэты час шмат якія будынкі разабралі ды расцягнулі жыхары бліжэйшых вёсак — Пабярэжжа, Замошша ды Калінаўкі. Млын таксама занядбалі: мелалёвыя — бронзавыя ды медныя — шасцерні хтосьці зусім нядаўна паздымаў, у адну ноч, а драўляныя, з дубу, пакрышыў, няйначай, молатам ці калуном. Ставок таксама быў знішчаны, азярына сплыла, спакваля зарастала кустоўем.

Але ўсё ж млын высіўся над рэчкай грозны, маўклівы. І было ў тым маўчанні штосьці пагрозлівае, страшнае.

Так думалася і Міколу, пятнаццацігадоваму хлапцу, які нядаўна разам з маткай пасяліўся на хутары Гурэцкага, бо іхняя хата згарэла. Тады ў Калінаўцы згарэла ледзь не палова вёскі, але жыць на хутары ніхто не хацеў — баяліся. А вось Мірон з Міроніхай і двума сынамі — Алесем і Петруком — не збаяліся, паехалі першыя. Тады перасяліліся туды і яны з маці, балазе пакояў у хаце было аж пяць — пяцісценак выглядаў палацам у параўнанні з сялянскай хатай. Адным словам, жыллё было шыкоўнае, з светлымі вокнамі, з прыгожым чыгунным камінам у зале, з грубкай звычайнай, толькі абкладзенай кафляй, печчу, з якой можна было, адкінуўшы вечка, вылезці на гарышча, закіданае розным хатнім ламаччам.

Хлопцы — Алесь і Мікола — былі аднагодкі, вучыліся ў адным класе. Пасябравалі яны адразу і моцна. Разам хадзілі ў лес па грыбы, разам на Казе лавілі рыбу. Яны, можна сказаць, цэлае лета моклі ў той Казе ад ранку да вечара. Вярталіся дадому кожны раз з ладным уловам: ракаў і мянькоў яны цягалі з нораў проста рукамі і кідалі іх у вялізную торбу, а потым усю сваю здабычу дзялілі пароўну і шчаслівыя ішлі дадому. Шчаслівыя таму, што рыба — гэта ўжо наедак. Пашэнціла новым «панам» і з хлебам. У той галодны год, як толькі перабраліся, у куце аборы хлопцы, гуляючы, знайшлі цэлую гару мякіны, умецця, прыкіданую саломай. Раскідаўшы тую салому, яны заўважылі, што мякіна напалову з жытам…

Каб ніхто ў вёсках нічога не ўведаў, трыер не пусцілі ў ход, а веялі жыта веялкай познімі вечарамі. Праца гэтая хоць была марудная і цяжкая, але дала аж па тры мяхі добрай збажыны, якую паціху малолі на ручных жорнах, якія зрабіў Мірон з дзвюх тоўстых дубовых калодак, панабіваўшы ў іх безліч усялякага жалеззя, якое толькі можна было знайсці на хутарышчы…

Так вось і жылі там дзве сям'і.

А неўзабаве з'явіліся жыхары і на хутары Красоўскага. Там пасялілася сям'я з Пабярэжжа: сам гаспадар Іван Ваўчок, чарнабровы, рухавы, мажны дзяцюк, сапраўды на выгляд трохі ваўкаваты, яго жонка, даволі хударлявая, маладая яшчэ, з дачкой Анютай і Кацярыніна сястра Гэлька, яшчэ зусім маладая дзяўчына, падобная на сваю сястру і абліччам, і лагодным характарам. Яны былі прыгожыя: сёстры. Абедзве бялявыя, з авальнымі тварамі, пунсовымі вуснамі і вялікімі сінімі вачамі. Гэткаю была і Анюта, Кацярыніна дачка. Увішныя, працавітыя, яны адразу ж узяліся наводзіць парадак у гародзе, на двары. Ось толькі гаспадара рэдка можна было ўбачыць калі. Што ён рабіў, чым займаўся — заставалася тайнай за сямю замкамі.

Трэба сказаць, што такое суседства не вельмі абрадавала Мірона з Міроніхай: у іх была вялізная сівая, як лось, карова, якая пасвілася на былых градах і па садзе таго хутара, там была добрая сакавітая трава, і карова — яна здаўна прывыкла хадзіць самапасам — даволі хутка гэта агледзела. Цяпер жа карову туды не пускалі, і яе давялося пасвіць у лазе каля рэчкі, дзе і трава дужа не расла, і хадзіць за каровай было нязручна: кустоўе ды купіны. На луг не пускаў калгасны вартаўнік, і калі яна туды ўсё ж прарывалася, пагражаў штрафам. Праўда, пазней карова сама знайшла сабе пашу. І не абы-якую. Але пра гэта — пазней…

Кацярына выйшла за Івана, калі яе дачцэ Анюце ішоў трэці год, і дзяўчынка, пазней даведаўшыся ад вяскоўцаў, што яе родны бацька недзе жыве далёка ў Сібіры, затаіла ў душы вялікую крыўду і на маці, і на айчыма, якога ненавідзела ўсёй дзіцячай душою. Больш за ўсіх яна хінулася да цёткі Гэлькі…