Райнэр Рыльке - Санеты Арфею

IV

Вось час, калі аслеплая краіна
у люстры славы ўгледзела свой твар.

Атожылак апошні, званнем цар,
да ўшанавання звыклы, да фанфар,
душой трымціць на троне, як трысціна,
і ў той бязвольнасці несамавітай
рука паўзе з пурпурных аксамітаў
у вір ілюзій, голых мар.

Нібыта ўдзельную грызню татары
у кажухах, нацягнутых на латы,
яго маўчанне слухаюць баяры,
і нецярплівасцю гараць пагляды...
Шаноўнай пыхі — поўныя палаты.

I ўспамінаюць іншага, кашмары
яго буянстваў і суровай кары,
калі ён лобам іх аб мур гваздаў.
I помніцца, як той, калі сядаў
на гэты самы аксамітны трон,—
падушкі задам падмінаў ямчэй.

Бо змрочнай мерай рэчаў стаўся ён,
і доўга крылася ад іх вачэй,
якога ж колеру ядваб цячэ
з-пад царскай рызы залатой.

I думалі яны, што пышнасці такой
нашчадак не ўтрымае на плячах.
Бо хоць і свечкі ўсе гараць наўкола,
але жамчужны бляск нібы ачах,
і, як таму, былому, арэолам
не асвятляе царственную голаў
рубінамі абшытая парча,—
ўся веліч голая глядзіцца квола...

Іх памяць не патухла...

Яны лісліва туляцца да трона,
ды блякне, меркне царская карона,
і волю царскую з’ядае ржа;
памазаннік, ён верыць іх паклонам,—
а ў тым халопстве ўжо крыху прымглёна
нібы праблісквае лязо нажа.

V

Самотай ахаваны ад каварства,
бяссільны цар не згіне ад нажа,
ўрачыстасць прыме ў спадчыну і царства —
па іх баліць пяшчотная душа.

Ужо цяпер з акна сваёй святліцы
ён далечы дзяржаўнае сталіцы
праглядвае праз чорны змрок начны,
і ў першы дзень вясны кладуцца гулка
на дух бярозавы крывых завулкаў
прызыўнай ютрані званы.

Званы вялікія гудуць сурова —
яны цары мінулага, якія
з часоў татаршчыны прайшлі жывыя
праз кроў і смерць, праз рэкі агнявыя,
узнікшы з крыўды, з гневу паступова.

I зразумеў ён, хто яны такія,
што авалодалі яго душой,
што і яго, манарха з божай волі,
хто прагне ад людзей патолі,
завуць увысь з прастольнае юдолі
высакароднай мараю сваёй.

I цар самотны ў грыдніцы пустой
душэўна дзякуе званам за клічы,
што надзяць дух яго й жывую плоць
вантробнай прагай — продкаў пабароць,
чыё жыццё — як росхрыст таямнічы,
раскошна мгліцца з фрэскі залатой.

Нібы ў парчовай тканцы серабро,
ён сам сабе ў мінулых дзеях сніцца,
якім наканавана паўтарыцца,—
каб мудрасцю яго магло зацьміцца
былых цароў дзяржаўнае дабро.

VI

Яшчэ гараць сапфіры і рубіны,
нібы ўтаіўшы у сабе прынаду
дзявочых воч, і ў вязі вецця саду
відны звяроў вясельныя гадзіны
і паціна разьблёнае карціны,
жамчужыны на золаце акладу
хаваюць полымя яе пагляду.
У мігатлівым руху са сцяны
зіхціць карона, скарбы даўніны
пераліваюцца, нібыта хвалі,
нібы на сонцы мора збажыны.

У бляску іх цямнеюць тры авалы:
глядзіць аблічча Маці праз узор,
абапал рукі ў міласэрным жалі,
нібы міндаліны, і на дэкор
кладзецца скрухаю нямы дакор.
I абвяшчаюць цёмныя далоні,
што царства спеліцца ў старой іконе,
якім запоўніцца блакіту ўлонне
ў адзінаісным Сыне, што ў сутонні
зару запаліць з вечна ясных зор.

Пра гэта рукі сведчылі, а твар —
шырокай брамай вабіў на абшар
журботных вуснаў літасцівай дзевы,
дзе ўсмешкі лёгкай цёплыя павевы
згасалі ў бліках кволага святла.
I, пакланіўшыся, прамовіў цар:

«Няўжо не чуеш ты, чыё аблічча
душу адчаем роспачным казыча,
як прагну я любві? Куды знік твар,
што вечна кліча нас? Куды ён кліча?

Так недаступны нам святы алтар!»

У цяжкай рызе цар зусім скалеў.
Ён знаць не знаў, даведацца не смеў,
як блізкі ён яе нямой журбоце,
як прыкра венцаносцам на самоце.

Цар думу думае ў турме палат,
схаваўшы ў пасмах валасоў той спрат,
дзе, скіраваны ў спрахлае, пагляд
прыціх; а твар, як той другі, ў авале,
у залаты агорнуты аклад.

(Каб зблізіцца з яе паглядам.)

Дзве рызы золатам гарэлі ў зале
і прасвятляліся ў святле лампад.

Добра жыць моўчкі шчаслівым і сытым;
хто яны — ведаць не трэба людзям.
Плакацца ўголас павінен прыбіты,
мусіць казаць: я асколак жыцця,
ці: я сляпы, ці: я слепну ў галечы,
ці: дай мне, божа, лёс чалавечы,
ці: захварэла маё дзіця,
ці: я качуся няспынна ўніз...