Райнэр Рыльке - Санеты Арфею

Санеты Арфею: Лірыка. /Выбраў і пер. з ням. мовы В. Сёмуха; — Мн.: Маст. літ., 1982.— 143 с., іл., 4 л. іл.— (Паэзія народаў свету).

Пераклад зроблены з выдання:

Rainer Maria Rilke

Werke in drei Bänden. Erster Band —

Zweiter Band. Gedichte

Insel-Verlag Anton Kippenberg, Leipzig, 1978

Ілюстрацыі ўзяты з кнігі:

Rilkes Leben und Werk im Bild. Bearbeitet von Ingeborg Schnack. Insel-Verlag, Wiesbaden, 1956.

РэдактарH. I. Тулупава.

АфармленнеУ. M. Якупіна.

Мастацкі рэдактарЛ. Я. Прагін.

Тэхнічны рэдактарЛ. М. Шлапо.

КарэктарА. Т. Глушчанка

РэцэнзентУладзімір Папковіч

Сярод паэтаў Захаду, якія выступілі са сваімі творамі на мяжы XIX—XX стагоддзяў, адно з першых месц займае выдатны аўстрыйскі лірык Райнэр Марыя Рыльке. Паэзія Рыльке вырасла на аснове ўнутранага засваення гуманістычных каштоўнасцей іншых культур — славянскіх і раманскіх. Шырокую канцэпцыю класічнай і сучаснай еўрапейскай культуры паэт супрацьпастаўляў нацыяналістычнай і шавіністычнай канцэпцыі тагачаснай Аўстра-Венгерскай манархіі.

Рыльке нарадзіўся 4 снежня 1875 года ў Празе, дзе прайшлі яго дзяцінства і дні юнацтва. Яго продкі былі чэхі. У адзінаццаць год будучага паэта бацькі аддалі ў кадэцкі корпус. Хваравіты і ўражлівы падлетак адчуваў сябе тут, як у турме. Хутка яго адлічылі за непаспяховасць і слабае здароўе. Але Рыльке настойліва вучыцца — паведвае Пражскі, а потым Берлінскі і Мюнхенскі універсітэты. Гэта дало яму магчымасць набыць грунтоўныя веды ў галіне мастацтва, літаратуры і моў.

Свае першыя вершы Рыльке напісаў у дзіцячыя гады. Яго паэтычным дэбютам быў зборнік «Жыццё і песні» (1894). Потым выходзяць зборнікі «Ахвяры ларам» (1895) і «Увянчаны марамі» (1896). У іх адчуваецца цесная сувязь паэта з жыццём чэшскага народа, з нацыянальнай паэтычнай традыцыяй. Акрэсліваецца сацыяльная і гуманістычная накіраванасць паэзіі Рыльке, якая будзе ўзмацпяцца з кожнай новай кнігай паэта.

Праўда, Рыльке быў супраць, каб у яго паэзіі шукалі сацыяльнасць. Ён хацеў, каб яго творы разглядвалі толькі ў этычным або эстэтычным плане. I ўсё ж скрозь самыя адцягненыя этычныя і метафізічныя пабудаванні ў паэзіі Рыльке выразна прагледжваецца сацыяльны пачатак.

Рыльке з’яўляецца аўтарам дзесяці паэтычных зборнікаў (лепшыя з якіх, хоць і не адразу, прынеслі яму сусветную вядомасць), шэрагу празаічных твораў, у тым ліку рамана «Запіскі Мальтэ Лаўрыдса Брыге», грунтоўнай манаграфіі пра Радэна, пранікнёных «Пісьмаў пра Сезана», перакладаў прозы і паэзіі.

Лёс Рыльке склаўся нялёгка. Неўладкаванае жыццё, поўнае матэрыяльных нягод і сямейных непаладкаў, прымусіла яго пакінуць зямлю продкаў і, падобна Байрану, Гейнэ, Міцкевічу, вандраваць па розных краінах Еўропы. Але не толькі беднасць гнала Рыльке з горада ў горад, з краіны ў краіну. Хваравітае адчуванне адзіноты, імкненне вырвацца з удушлівай атмасферы аўстрыйскага мадэрнізму, надзея знайсці «сапраўднае аблічча свету» былі галоўнай прычынай гэтага.

Духоўнай радзімаю Рыльке стала Расія, у якой ён пабываў у 1899 і 1900 гадах. Двойчы Рыльке наведваў Л. Талстога ў Яснай Паляне, ездзіў у Маскву і Пецярбург, падарожнічаў па Волзе і Украіне, жыў у сялянскага паэта С. Д. Дрожжына. Рыльке вельмі захапіўся старажытным рускім дойлідствам, сучасным яму рускім жывапісам і, асабліва, рускай моваю. Ён пераклаў на нямецкую мову «Слова аб палку Ігаравым», паасобныя творы М. Лермантава, А. Чэхава, Ф. Дастаеўскага і нават сам пісаў вершы па-руску.

Рыльке ўспрыняў Расію крыху аднабакова — у святле славянафільскіх і рэлігійных уяўленняў. Яна бачылася яму як краіна будучыні, але як антыпод заходняй цывілізацыі з яе механіцызмам, практыцызмам, уласніцкім эгаізмам. Пасля наведання Расіі ў Рыльке ўзмацняецца адчуванне ўнутранай сувязі паміж людзьмі. «Калі б мая душа была горадам, яна была б

Масквою»,— пісаў ён. «Чым я абавязаны Расіі? Яна зрабіла з мяне таго, кім я стаў; з яе я ўнутрана выйшаў, усе мае глыбінныя вытокі — там» (пісьмо 1920 г.).

Балючым было вяртанне Рыльке ў капіталістычную Еўропу. Уражанні паэта знайшлі месца ў кнізе вершаў «Часаслоў» (1905) — своеасаблівым водгуку Рыльке аб Расіі.

Кніга напісана ў форме споведзі-гутаркі з «суседам-богам» рускага манаха, усё жыццё якога ёсць няспыннае імкненне наблізіцца да бога. Гэтае імкненне — пошукі найвышэйшага, вечнага сэнсу жыцця. Бог Рыльке — не хрысціянскі бог і наогул не бог якой-небудзь канкрэтнай рэлігіі. Іншы раз ён з’яўляецца ў абліччы простага селяніна, старога барадатага мужыка. Манах на роўных трымаецца з богам («Ты мне сусед, божа!»). Бог памагае яму, адзінокаму і замкнёнаму чалавеку, пераадолець адчужанасць, адчуць з’яднанасць з людзьмі. Праз умоўную, рэлігійную абалонку прабіваецца жывое чалавечае пачуццё, палымянае жаданне сацыяльнага абнаўлення.