Райнэр Рыльке - Санеты Арфею

...I ў рэкі зноў сплывае адзінота...

Сляпы жабрак на мосце. Ён адзін,
як пагранічны слуп, стаіць забыта
і без надзей на лепшае, нібыта
вартуе плынь азораных гадзін,
што па-над ім цякуць у вышыні,—
навокал тлум віруе, шум, агні...

Ён тут суддзя над светам спрахла-душным,
пастаўлены на ростані вякоў,
ён — брама чорная ў свет мерцвякоў
перад натоўпам, пышным і бяздушным.

Як мараход, прыгнаны воляй бур,
сярод тубыльцаў я — жабрак прыблудны.
Іх дзень, як слуп адгаблявана-нудны,
а мой — як далеч, поўная фігур.

Мой свет пустэльны, воку непрывычны,
як неабжыты Месяц. На Зямлі
іх свет утульны і аднааблічны,
ў ім словамі пачуцці абраслі.

Прадметы, мною ўзятыя сюды,
прымаюцца варожа, незнаёма:
яны, як жэўжыкі, скакалі дома,
а тут змарнелі ад нуды.

I

У той былінны час жылі асілкі,
адвечны бор стагнаў, глухі і дзікі,
і рэкі паўнаводныя цяклі;
паклікалі вандроўныя калікі,—
і ён устаў з нямогласці, вялікі
Ілья, асілак мурамскай зямлі.

Бацькі ўраблялі ляды і выжары,
цягалі з расцяробаў валуны,
а выйшаў сын і разбудзіў абшары,
і разгарнуў аралам дзірваны.
Ён сек дубы, раскідваў камянюкі,
што вартавалі нерушы здаўна,
і з тых камлёў дрыготліва на рукі
карэнішчы спаўзалі, як гадзюкі,
угледзеўшы святло пасля цямна.

Расой падсілкаваўшыся, кабыла
адчула моц і пруткасць у нагах
і радасным іржаннем абвясціла,
што верхаўцу не здрадзіць у баях.
Спасціглі разам: казачная сіла
іх на падзвіжніцкі пазвала шлях.
I скачуць... праз вякі, як праз хвіліны
(а хто сядзеў бязвольна, той спачыў),
бо хто, калі і як той час лічыў,
калі ў суцэльнасці ёсць свет адзіны.
I ёсць сапраўдная на свеце мера,
тысячагоддзе ў ім — не шлях, а крок.

I пойдуць тыя ў далечы наперад,
каго дачасна ўкрыў глыбокі змрок.

II

Яшчэ страшыдлы й вогненныя цмокі
былі на варце вотчын гадаўя,
яшчэ не вырас, не ўзмужнеў Ілья,
а смельчакі ішлі ўжо ў свет шырокі
з мячом і булавой на Салаўя.

Агнездаваўся злыдзень той крывавы
на дзевяці галінах — трох дубах:
ад жудаснага свісту жухлі травы,
і ад яго паганскае забавы,
як пошасць, панаваў усюды страх.

Вясновы досвітак аж коле ў вочы,
злавесна ўсё прымоўкла да відна —
ды тлумяцца навокал патарочы,
і прыцішак застылы — што мана;
а волаты ідуць праз гэту цемру
дрыготкім поступам у глухамань,
правальваюцца ў вычварную зеўру
бясследна, як у багністую твань.

I толькі найдужэйшыя мужчыны
прайшлі жывыя посвіст салаўіны,
што з горла-жарала па ўсёй зямлі
шугаў і ледзяніў душу. Ішлі
яны ў лясы, сталеючы памалу,
насустрач красавіцкаму прагалу
вясны, цяпла... Яны перамаглі
жывёльны страх і вось ужо на ўзлессі
пабудавалі гарады і весі
і знішчылі свой страх, сваю хімеру.

I давялося ўжо лясному зверу
самому ратавацца ад аблогі:
пакінуць лежні, норы і бярлогі,
скарыць свой нораў і прасіць даверу,
заступніцтва і шчырай дапамогі —
і пакланіцца чалавеку ў ногі.

III

Часцей і часцей прыбліжэнцы цара
карміліся крошывам з дзікіх чутак,
а чуткі былі пра Яго, ўладара...

Аблашчанцы ўпрочкі беглі з двара...

Жанчыны шапталіся... ў кожны закутак
ён моўчкі заглядваў, напружана слухаў,
і чулася часам пужліваму вуху
то слова жахлівае «нож», то «атрута»...

Ні скрыняў ля сцен, ні ўслонаў; панура
туліліся цені забойцаў да мура,
з сябе чарнарызнікаў выдаючы.

У вусцішнай моўчы адно не ўсачы
злавеснага зірку ці рыпу маснічын,
адно не ўцікуй асцярог таямнічых,
не сцісні злавесна цяжкога жазла —

і смерць... Ды трошкі яшчэ берагла
парчовая рыза (пад ёй кіпцюрамі
старэчае цела драў холад кудлаты).
Каму можна верыць? Калі з-за вугла
накінецца страх, прапахлы мурамі,
што гоніць яго праз глухія палаты,
праз строй ненавісны баяраў паганых,
у морак захутаных, недапытаных,
праз рукі абвіслыя...
адна з якіх...—

I ён на бягу часам вырве з іх
маўклівага строю якогась манаха,
і люта пад ногі сабе шпурпе...
Задумліва прывід стыне ў акне:
Хто сёння за ката? Каго прыме плаха?
Хто сам я? Хто ён? Што ён мне?..