Райнэр Рыльке - Санеты Арфею

Нішто цябе ўжо не ўратуе — позна!
I больш няма табе дарог назад —
ствалы наўкол выпростваюцца злосна,
трымцяць залозы змей, іскрыцца яд.

Няўжо цябе не ведаў я? На сэрцы
маім ляжыш ты, як пачатак ціхі,
але адгорнуты. Аднак пачну
сказ пра цябе, хто так ахвотна, палка
жадаў і стаў нябожчыкам нарэшце.
Ці ты знайшоў уцеху і палёгку
у нежыцці, ці ёсць у ім спакой?
Ці ты знайшоў там свой набытак,
дзе ўся маёмасць вартасці не мае?
Ты прагнуў край наведаць той, чый вобраз
яшчэ ў жыцці насіў перад вачыма,
хацеў пранікнуць звонку ў мілату
і лётка ўсцяж знутры яе абмераць.
О, каб цяпер узніклую з дзіцячых
ілюзій ты не давяршыў памылку;
о хай бы ты цяпер у плыні скрухі,
у вір захоплены і несвядомы
у лёце горкім да далёкіх зорак
здабыў нарэшце радасную ўцеху,
што ў паслясмерці марыў ты знайсці!
Так блізка быў ты да яе ў жыцці!
Так свойска ёй было ў жыцці, той мары
тваёй тугі, вялікай і суровай,
калі капаўся ты расчараваны
у шчасці і няшчасці непамысным
і ледзьве падымаўся пад цяжарам
сваіх знаходак: ты ж яе ў руках
трымаў, нязнаную дагэтуль радасць,
сваю выратавальніцу і ўцеху,
цяжар якой праз кроў ты нёс і вынес.

Чаго ты не чакаў, не спадзяваўся,
дык гэта — што цяжар такі вялікі:
гняце магутна, бо цяжар сапраўднай
уцехі ён. I, пэўна, быў наступны
ён міг твой, што ў вянку каля парога
твайго стаяў, а ты дзвярыма бразнуў.

О ўдар, як прасякае ён сусвет,
калі замкі пакіне на адкрытасць
сухі скразняк людскога нецярпення!
Хто можа прысягнуць, што семя ў глебе
дарогу не праб’е; хто дасць заруку,
што хоць на міг у прыручоным зверы
не блісне раптам позва да забойства,
калі маланкай мозг пратне жаданне?
Хто ведае, якою б'юць маланкай
у шпіль учынкі нашы; хто удар
прасочыць гэты з вынікамі разам?

Ты знішчыў гэта. I цяпер давеку
так пра цябе і будуць гаварыць.
Хай нават прыйдзе той герой, што з рэчаў
сарве, як маску, іхні знешні сэнс
і нам адкрые існыя абліччы,
з якіх за намі ўсюды цікавалі
бязгучна вочы з дзірак патаемных,—
і ўгледзім мы сапраўдны твар нарэшце,
які змяніць ніколі немагчыма! —
Ты знішчыў гэта! Там ляжалі глыбы,
і рытм будоўлі дыхаў у паветры,
а ты хадзіў навокал і не бачыў
парадку ў іх: нібыта засланялі
адна адну, здавалася табе,
што кожная ў зямлю ўрасла карэннем,
калі хацеў ты, міма ідучы,
падняць іх, і не верыў, шго падымеш.
Але ж ты іх падняў усе ў адчаі,
ды толькі каб пасля шпурнуць у пашчу
каменаломні; а яны не ўлазяць,
бо шчодрым сэрцам ты іх перабольшыў.
Калі б на гэты гнеў, пачатак гневу
далонь жанчына мякка апусціла;
калі б надарыўся ў хвіліну тую
маўклівы і задумлівы прахожы,
як ты ішоў да вызначанай рысы;
калі б твая тады пралегла сцежка
каля майстэрні, дзе куюць мужчыны
сваю будзёншчыну; каб толькі ў зрэнку
тваім хапіла месца для адбітку
руплівае казуркі, што настырна
адольвае цяжар і перашкоду,—
тады б і ты ў відушчым прасвятленні
змог прачытаць таемныя пісьмёны,
што ў памяці з дзіцячых год аселі
і час ад часу надзілі спакусай —
заглыбіцца ў іх сэнс, пакласці ў фразу;
але не здолеў ты спасцігнуць сэнсу!
Я знаю, знаю: ты ляжаў і мацаў
пісьмёнаў рысы, быццам на грабніцы.
I ведання свайго святло падносіў,
нібы паходню, да радка-загадкі,
але згасала полымя раней,
чым прачытаць ты мог, альбо, магчыма,
ад хвалявання дрогкае рукі,
ці ад дыхання, альбо проста так,
як сам сабой агонь згасае часта.
I ты не прачытаў. А мы не можам
праз далеч прачытаць, праз горыч страты
Мы бачым толькі вершы; слоў падбор
даносіць нам святло тваіх пачуццяў.
О не, не ўсе ты словы браў,— часамі,
за цэлае прымаючы пачатак,
ты паўтараў яго, як запавет
журботны. О, няхай бы гэтых слоў
не чуў ніколі са сваіх ты вуснаў!
Цяпер зусім інакш чытае іх
на небе твой анёл, яго чытанне
мяне табой бясконца напаўняе,
бо гэта ты, бо твой мне кажа вопыт,
што дарагое ўсё павінна знікнуць,
што ў пільным угляданні адмаўленне
ад усяго спасціг ты і адчуў
у смерці поступ свой далейшы. Гэта —
усё тваё, мастак; усе тры формы
былі ў руках тваіх, былі адкрыты.
Вось першая: ліццё — тваіх пачуццяў
жывых прастора; а другая форма —
для светапогляду тварца, які
нічога не жадае і не прагне;
у трэцяй жа, якую ты сам знішчыў
паспешліва, як толькі з сэрца першы
струмень паліўся сплаву,— там была
сапраўдная сапраўднай варкі смерць,
якой найбольш патрэбны мы ў жыцці,
якая тут да нас найболей блізка.
Вось чым валодаў ты. Вось твой ратунак,
які ты часта адчуваў міжволі,
але баяўся пустаты халоднай
тых дзейсных формаў, чэрпаў з паражнечы
і скардзіўся. О біч стары паэтаў,
што ныюць, жаляцца, калі павінны
па праву гаварыць на поўны голас;
што вечна судзяць пра свае пачуцці,
калі павінны іх у твор закласці;
што лічаць усур’ёз дагэтуль, быццам
журбу і радасць ведаюць сваю,
а твора абавязак — толькі славіць
ці ганіць гэта вытанчанай рыфмай;
яны — як хворыя, гавораць слёзна
пра набалелае ў душы і целе,
замест таго каб словам стаць суровым
і ў слова боль і радасць пераплавіць,
як будаўнік сабора, што ў каменне
свае пачуцці ўкладвае — і ў творы
сваім жывы навекі застаецца.
Такі ратунак быў. Калі б хоць раз
ты ўбачыў, як у верш заходзіць лёс,
каб стаць, застаўшыся ў ім назаўсёды,
падобным вобразам ці падабенствам,
што раўназначны гэтаму партрэту
у рамцы на сцяне, дзе продак твой
падобны да цябе і не падобны —
і вытрымаў бы ты. Але дарэмна
і дробязна было б пра тое марыць,
што не збылося. Нават цень дакору
хай на цябе не падае. Усё,
чым радуе жыццё, ідзе хутчэй
за думкі і здагадкі уяўлення;
ні дасачыць, ні ацаніць не здольны
мы ўсіх праяваў нашага жыцця.
Не бойся, не саромейся, калі
цябе крануць нябожчыкі знянацку,
што колісь выстаялі да канца,
калі жылі. (А што лічыць канцом?)
Глядзі спакойна ў вочы ім, не бойся,
што на табе жалоба наша можа
у іх вачах цябе абвінаваціць,
бо словы гучныя з часоў былых,
калі сам твор відочны быў,— не нам!
Што — перамога нам!? Перамаганне — ўсё!