Аркадзь Куляшоў - Хуткасць

К а л і н о ў с к і

Што парушае планы?
Дзеля чаго?.. Каб дагадзіць панам,—
З ix марамі аб адраджэнні славы,
Што некалі грымела на ўвесь свет,—
Альбо народу?.. Мне ганец з Варшавы
Прагаварыўся, што прывёз пакет
Ад князя Н... Старжыцкаму Віктору.
Я думаў, граф староніцца падзей,
А ён, хутчэй, за спінамі людзей
Хаваецца, падобна рэжысёру.
Рыхтуюць бой... Рыхтуйся да адпору...
У Вільню еду я.
У р у б л е ў с к і
Які загад
Мне пакідаеш?

К а л і н о ў с к і

Распускай атрад.
Без шуму толькі.
У р у б л е ў с к і
Што сказаць, не знаю,
Мне людзям тым, якіх пазваў я ў бор?

К а л і н о ў с к і

Скажы, была праверка баявая,
Агляд наяўных сіл... Ваенны збор...
Падзякуй за парадак, дысцыпліну...
У р у б л е ў с к і
Да хуткіх стрэч!

К а л і н о ў с к і

У лепшую гадзіну!
Яны развітваюцца.
Каліноўскі зморана апускаецца на ўслон.
На сэрцы блага... Нудны боль, тупы...

А р ц ё м

(уваходзячы)
Па хатах раз'язджаюцца паўстанцы

К а л і н о ў с к і

Адкуль вядома?
A р ц ё м
Бачу, не сляпы.

К а л і н о ў с к і

Дзе капітан?.. Салдат?
A р ц ё м
Ix на фурманцы
Павезлі п'яных. Недзе на палянцы
Пакінуць спаць, як на мяжы снапы.

К а л і н о ў с к і

Прачнецца капітан, то на дазнанне
Не прыйдзе ўжо... Ад сораму згарыць.
A р ц ё м
Перахітрылі, што i гаварыць.
A толькі зноў няпэўнасць. Зноў чаканне.

К а л і н о ў с к і

Хіба Арцём чакае на паўстанне?
A р ц ё м
Каб хто сказаў: твая зямля... бяры,
Не ўседзеў бы i я, хоць i стары.
Партрэт Анэлі
Хата Яцыны.
Гаспадар i Каліноўскі працягваюць размову.

A р ц ё м

Хто я? Адкуль? — цікавіўся жандар.
То я рашыў, хай лепей спавядае
Арцёма Яська...

К а л i н o ў с к i

Дзякуй, гаспадар.
А граф, як ён?..

А р ц ё м

Вяльможны пан не знае,
Што ліст ад брата на яго парог
Я палажыў... Я ўсё зрабіў, што мог.
Вось ліст яшчэ...
(Перадае Каліноўскаму ліст.)

К а л і н о ў с к і

«Народ абрабаваны!
Мой ліст да брата, гербам змацаваны,—
Той запавет, які ты знойдзеш тут,—
Перадае на твой вышэйшы суд
Паўстанец мой...» Хіба Арцём не рады,
Што граф Марысі даў пасаг?

А р ц ё м

Maна
Яго пасаг. Пазбавіў ён улады
Марысю над маёнткам i зямлёй.
Я ўсё скажу... Гелена Ямант ёй
Не маці. Граф забыўся аб Анэлі.

К а л і н о ў с к і

Ты знаў яе?

А р ц ё м

Яна мая сястра!
Не для Гелены Ямант мы гібелі...
Ды што тлумачыць, волю даць пара
Нявольніцы, замкнёнай у куфэрку.
Арцём дастае з куфэрка партрэт Анэлі.
Гэта карціна, маляваная масленымі фарбамі.
На ёй можна пазнаць двор Яцыны,
паграбню i — яшчэ малую— бярозку,
каля якой стаіць сястра Арцёма.

А р ц ё м

Сястра!.. Хто на партрэт зірне хоць раз,
Марыську ўбачыць быццам у люстэрку.

К а л і н о ў с к і

Якая пекната!

А р ц ё м

Чым не абраз?
Пісаў Юрась.

К а л і н о ў с к і

Мастак, не багамаз!

А р ц ё м

Так, так...

К а л і н о ў с к і

( гледзячы на карціну )
Заходзяць i ўзыходзяць дні
Над паграбнёй... Бярозка карані
Пускае ў грунт. У зрэбнай даматканцы
Стаіць каханне! За яго спіной
Вясна-красуня крочыць па палянцы,
Зграбаючы зіму пад засень хвой.
Прабач мне, гаспадар... Хоць пяць хвілін
Хачу пры ім я пасядзець адзін.
А р ц ё м на дыбачках выходзіць з хаты.
Каліноўскі абапёрся рукой на стол, глядзіць на карціну.
Але нечакана ён задрамаў. Заходзіць сонца.
Промні яго падаюць праз расчыненае акно на падлогу,
дзелячы хату на дзве палавіны: светлую i цямнейшую.
У зацемненай паласе вырысоўваецца лясная палянка.
Відаць засыпаны снегам магільны грудок
з крыжам i бярозамі над ім.
А побач, стоячы ў яме, чалавек сячэ рыдлёўкай мёрзлы
грунт. На снезе ляжыць ягоны кажух i пісталет...
Гэта ўсё прымроілася Кастусю Каліноўскаму.

К а л і н о ў с к і