Кол Шәриф - Шигырьләр / Стихи

Фикердәшләрен һәм шәкертләрен үз тирәсенә җыеп.

Сәкафе – түбәсе.

Шәдид мокатәлә кыйлып – бик каты сугышып.

Шәһид булды – батырларча үлде.

Мәрҗани Ш. Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар. – Икенче кисәк. – Казан, 1900. – 2 б.

Худяков М . Очерки по истории Казанского ханства. – Казань, 1923. – 152 с.

Ш. Мәрҗани аның сигез манаралы булуы турында яза.

Әхмәт Ясәви турындагы бу мәгълүматлар академик М. З. Зәкиевнең «Тарихны шәхесләр ясый» дигән мәкаләсеннән алынды. – «Ватаным Татарстан». – 1994. – 9 июнь.

Таһирҗанов Г. Тарихтан – әдәбиятка. – Казан, 1984. – 61 – 62 б.

Бу исем төрле чыганакларда төрлечә язылган: «Кыйссаи Хөбби Хуҗа» әсәренең китап нөсхәсендә. – Әскар , кулъязма нөсхәдә – Әсхәр , Ф. Көпрүлезадә китабында – Әсгар . Без бу исемне Әсгар дип алдык.

Бу исем «Кыйссаи Хөбби Хуҗа» әсәренең ике текстында да Мәхмүд дип, ә Ф. Көпрүлезадә китабында Мөхәммәд дип бирелә. Чынлыкта ул Мөхәммәд булган булып, Кол Шәриф аны, шигъри әсәр таләпләренә туры китереп, Мәхмүд дип алган булырга кирәк (поэма 14 – 14 иҗекле мәснәви формасында язылган; әгәр Мөхәммәд дип алсаң, иҗек саны артып китә һәм шигырьнең төзеклеге бозыла). Шул сәбәпле без дә бу исемне поэма текстында Мәхмүд дип калдырдык.

«Төрек әдәбиятында беренче суфилар».

Бу өзек төрекчәдән бүгенге татар әдәби теленә тәрҗемәдә бирелә.

Фуад Көпрүлезадә. Төрек әдәбиятында илек мөтәссөүвефләр. – 7 нче басма. – Әнкара, 1991. – 90 – 91 б. Бу китапта шулай ук Кол Шәрифнең шушы әсәренең чәчмә белән язылган өлешенең дә башка төрле интерпретацияләре, комментарий-аңлатмалары китерелә.

Һу кошы – Аллаһка бирелгән кеше.

Гарше шахи – дини тәгълимат буенча, күкнең иң югары катлавында (тугызынчы катында) урнашкан Аллаһ тәхетен тотып торучы агач ботагы.

Нияз – Алладан үтенү, үтенеп сорау, ялыну, ялвару.

Һиммәт – теләккә омтылу, тырышлык.

Ләббәйкә – биредә: хуплау сүзе.

Риязәт – теләкләрне тыеп тору, ашау һәм эчүдә чикләнгәнлек.

Оят җирне – биредә: гафләтне, битарафлыкны.

Тәүфыйк-тәгать – тыйнаклык белән Аллага гыйбадәт кылу.

Хәерле бер өммәт – Мөхәммәд пәйгамбәр өммәте ( өммәт – бер пәйгамбәрнең дингә өндәгән халкы).

Ул кемсә – Мөхәммәд пәйгамбәр.

Аның – Мөхәммәд пәйгамбәрнең.

Искәрмәләр әсәрнең ахырында бирелә ( ред .).

Китап нөсхәсендә: йа Илаһ! (йа Тәңре!).

Китапта: Хәбибүңне йаратдуң Мөхәммәдиең нурындан.

Китапта: Андин алуп барины аның илә йаратдуң.

Китапта: бар итдүң.

Китапта: хур косур Гыйльманны.

Бу ике юл кулъязмада болай бирелгән: Андин бина әйдәдең бу адәмнең барыни, Андин соң(ра) йаратдың әүвәл Адәм сафины.

Олугь Сыр – Сыр-Дәрья елгасы булырга кирәк.

Китапта: Олугъ Сирның буенда туксан дәхи һәм тукыз.

Хуҗа Әхмәд Ясәви – XII гасырда яшәгән атаклы төрки шагыйре, хикмәтләр авторы (1066 елда вафат). Ул Урта Азия халыклары арасында ислам динен тарату өлкәсендә зур эшчәнлек алып барган һәм шуның өчен соңыннан «изге» дип аталган шәхес. Аның әсәрләре Идел буенда безнең бабаларыбыз тарафыннан бик яратып укылганнар һәм Урта гасырлар татар поэзиясенә гаять зур йогынты ясаганнар. Кол Шәрифнең бу поэмасында да Хуҗа Әхмәд Ясәвинең һәм аның укучысы, шагыйрь Сөләйман Бакырганиның көчле тәэсире сизелә.

Ир Хөбби – Хәким ата Сөләйманның, ягъни XII гасырда яшәп иҗат иткән танылган суфи шагыйрь Сөләйман Бакырганиның улы.

Хәким ата Сөләйман – XII гасырның танылган шагыйре Сөләйман Бакыргани (1088 елда вафат).

Бу юл кулъязма буенча китерелде. Китапта ул түбәндәгечә: Әрвахның алардин морадыңны теләрсән.

Китапта: Ләдүн гыйльмен күңлигә ниһаятьсез сыгдырган (ләдүн гыйльме – метафизик (реаль булмаган) галәмне өйрәнү гыйлеме).