Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Хай вас толькі не трывожыць,
Што перадача земляў моцна вас зубожыць.
Не дасць Бог, каб мазольныя я ўбачыў ручкі
Маёй сучаснай пані, Стольніка унучкі.
На гэта спосаб ёсць. Я знаю ў замку скрыню,
У якой ляжыць Гарэшкавых сталоў начынне,
Пры тым нашыйнікі, сыгнеты, бранзалеты
І зброя дарагая — шаблі, пісталеты.
Маёмасць добра захавана ад растраты,
Вам, пані Зофія, належыць скарб багаты.
Яго бярог, як вока, я — чаго таіцца?
Ад маскалёў ды і ад вас, паны Сапліцы.
Апроч таго я маю торбачку сваіх дукатаў,
Сабраных мною з падарункаў і зарплаты.
Я думаў, калі замак вернецца к нам зноўку,
За гэты грош направіць мур і абмалёўку.
Спатрэбіцца ён вам у гаспадарцы новай,
Дык к вам звярнуся, пан Сапліца, з прапановай:
Дазвольце жыць пры вас, пад панінай аховай
Гарэшкаў трэцяе ўжо нянчыць пакаленне.
Як будзе ў пані сын, прывіць яму уменне
Сцізорыкам валодаць. Войны надыходзяць,
А ў час ваенны хлопчыкаў жанчыны родзяць».

Ледзь словы гэтыя сказаў стары Гервазы,
Калі паважным крокам надышоў Пратазы,
Схіліўся і дастаў з-за пазухі паперы.
Там панегірык быў вялізарны без меры,
Напісаны сяржантам з сённяшняй нагоды.
Раней пісаў ён рыфмай у сталіцы оды,
Пасля уздзеў мундзір ды ўсё быў белетрыстам.
Вось Возны прачытаў радкоў ужо са трыста,
А як дайшоў да месца: «Ты, якой прыгожасць
Прыемны будзіць боль і мучыць страшна можа!
Калі ты на Беллону звернеш твар цудоўны,
Зламаюцца шчыты і пікі, безумоўна.
Зваюй Гіменам Марса, з гідры злой нязгоды
Рука твая гадзюк хай вырве назаўсёды!..» —
Тадэвуш з Зофіяй у ладкі пляскаць сталі,
Але, папраўдзе, не хацелі слухаць далей.
Вось, стаўшы на стале, ксёндз голасам магутным
Тадэвушаву волю аб’явіў прысутным.

Пачуўшы навіну так важную, сяляне
Да паніча падбеглі, кінуліся к пані.
«Няхай жывуць пан з паняю!» — крычалі ў згодзе.
Тадэвуш крыкнуў: «Роўнасць хай жыве ў народзе!»
Дамброўскі мовіў: «За народ падымем чашы!»
Народ крычаў: «Жывуць хай камандзіры нашы!
Хай армія жыве! Свабода! Люд наш просты!»
І так ішлі чаргой віваты, крыкі, тосты.

І толькі Бухман радасці прычын не бачыў,
Праект хваліў, але ахвотна б перайначыў,
А перш камісію б легальную назначыў,
Якая б… Часу грамадзе было замала,
Таму яна з яго парад не скарыстала.

Бо на замковага двара вялізарным абшары
Пасталі госці, пазбіраўшыся ўжо ў пары.
«Давайце паланез!» — чуваць навокал словы.
Прыводзяць афіцэры свой аркестр вайсковы,
Але Суддзя звярнуўся тут да генерала:
«Скажыце, каб капэлія крыху счакала,
Сягоння ж, знаеце, заручыны спраўляем,
А ў родзе нашым, страдаўнейшым звычаем,
У гэты дзень вясковыя музыкі граюць.
Вось дудары, скрыпач і цымбаліст чакаюць,
Вунь бедакі нярвуюцца, той скрыпку ўзносіць,
А вось дудар паклонам і вачыма просіць.
Калі адправіць іх, паверце мне, заплачуць.
Пры іхняй музыцы сяляне лепш паскачуць.
Няхай пачнуць, няхай пацешацца сяляне,
Тады паслухаем аркестравага грання».
Даў знак.

Скрыпач абодва закасаў рукавы,
Грыф сціснуў, барадой прыпёрся да падставы
І смык, нібы каня, пусціў у ход з наскоку.
На гэта дудары, што там стаялі збоку,
Як крыллямі б’ючы, няспынным локцяў рухам
Мяхі сціскаюць, твары надзімаюць духам.
Падумаеш, што вось яны з таго задору,
Нібы Барэя дзеці, узлятуць угору.
Цымбалаў нестае.

Было музыкаў многа,
Але не ўпросіш граць пры Янкелю нікога.
(А Янкель быў на ўсю зіму кудысьці скрыўся,
Цяпер з галоўным штабам войска зноў з’явіўся.)
Вядома ўсім было, што ён мастак удалы,
Што, як ніхто, любіў і разумеў цымбалы.
Дык інструмент нясуць, граць просяць цэлым хорам,
А ён бароніцца, што адчувае сорам,
Што агрубеў, бо граць даўно не давялося,
З паклонам уцякае. Бачыць гэта Зося,
Бяжыць к яму і з белай падае далоні
Кручкі, якімі цымбаліст у струны звоніць.
Другой рукою гладзіць бараду старога,
З паклонам просіць: «Ну паграйце, хоць нямнога,
Мае ж заручыны сягоння, вы ж хацелі
І абяцалі на маім паграць вяселлі».

Любіў надзвычай Янкель Зосю. Барадою
Кіўнуў на згоду, дык таўпяцца грамадою
К яму, падносяць крэсла, падаюць цымбалы,
Кладуць іх на калені. Рад музыка ўдалы,
Глядзіць на ўсіх, як ветэран, калі унукі
Са сценкі меч яго цяжкі бяруць у рукі;
Смяецца дзед і, хоць даўно не кратаў зброі,
Упэўнен, што рука не выйшла йшчэ са строю.

Тым часам вучні два, прыкленчыўшы ў паклоне,
Наводзяць інструмент — у струны ціха звоняць,
А Янкель, зрок прыжмурыўшы шчасліва,
Трымае палачкі ў руках, сядзіць маўкліва.