Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Гудуць ускрыкі:
«Ах, мо апошні ён! Глядзіце на палетак!
Апошні мо, што паланез танцуе гэтак!»
За парай беглі пары гучна і вясёла,
Раскручвалася, зноў закручвалася кола,
Як вуж вялізарны, што ўецца між прастораў.
Пераліваюцца лускою фарбы ўбораў
Салдацкіх, панскіх, дамскіх і гараць бясконца
У пазалоце, што заходзіла ўжо, сонца,
Адбіўшыся на цёмным зелені ўзгалоўі.
Кіпіць гульня, гудзе аркестр, п’юць «заздароўі!»

Адзін капрал Дабрынскі Сак ані музыкаў
Не чуе, не гуляе, не ўзнімае крыкаў,
Стаіць з рукамі за спіною, з неахвотай
Успамінаючы даўнейшыя залёты —
Як абрываў для Зосі кветкі ля крынічкі,
Кашолачкі ёй плёў, вырэзваў завушнічкі.
Няўдзячная! Ўсе падарункі змарнаваны!
Хоць уцякала, хоць быў бацькам пакараны
Не раз, ішоў і на паркан стары ўзбіраўся,
Каб праз акно пабачыць. Праз каноплі краўся,
Каб толькі паглядзець, як палівала градкі,
Гуркі збірала ці карміла кураняткі.
Няўдзячная! Тут галаву ўцягнуў і свіснуў
Мазурку, а пасля кашкет глыбей націснуў,
Пайшоў у бок гарматаў, дзе стаяла варта
I, каб прагнаць нуду, пачаў граць у дружбарта
З сябрамі, чаркай асалоджваючы жаласць.
Такую меў да Зосі ён пачуццяў сталасць.

А Зося ўсё танцуе. Хоць у першай пары,
Аднак здалёк ледзь бачная на тым абшары
Зарослага дзядзінца, дзе натоўп быў гэткі.
Апраненая ў зелень, выстраена ў кветкі,
Між траў і кветак кружыцца няспынным лётам,

Кіруе танцам, як анёлы зор зваротам:
Згадаеш, дзе яна, бо Зосю бачыць кожан,
Бо кожны Зосяю сягоння заварожан.
І дарма Падкаморы цягне танца хвілі,
Зайздроснікі яе ў яго ужо адбілі.
Нядоўга і Дамброўскі шчасцем карыстаўся,
Другому адступіў, а там і трэці гнаўся,
І той, адбіты, пазірае ўслед з тугою.
Аж Зося, змораная, ўбачыла чаргою
Тадэвуша і, баючыся вандравання,
З ім застаецца, пакідае круг гуляння,
Ідзе к сталу наліць гасцям віна ў келіхі

А сонца гасла, вечар цёплы быў і ціхі,
Круг неба быў там-сям у хмарачкі спавіты,
На захадзе гарэлі ружамі блакіты.
Відаць, к пагодзе — хмаркі лёгкія ўрачыста
Плылі, як па траве авечак гурт пушысты,
А збоку дробныя, як качак статкі.
На захадзе хмурынка з беражком нягладкім
Фіранкай выглядае тонкай і ажурнай
З залочаным рубцом, з сярэдзінай пурпурнай.
Яна заходу блескам тлела, прамянела,
Але памалу зжоўкла, зблякла, пашарэла.
Спусціла сонца твар, фіранку зацягнула
I, уздыхнуўшы цёплым ветрыкам, заснула.

А шляхта п’е нястрымна, тосты бурна ўзносіць
За камандзіраў, за Тадэвуша, за Зосю,
За ўсе тры пары, злучаныя сёння ўранні,
За ўсіх гасцей, прысутных на гулянні,
За ўсіх сяброў, каго хто толькі спамятае,
За тых памёршых, памяць аб якіх святая.

І я там быў з гасцямі, піў і мёд, і віны,
А кнігі гэтыя — з тых часаў успаміны.

Пра тое ж марыць на парыжскім бруку
З вушамі поўнымі штодзённа стуку,
Пракляццяў і ілжы, папрокаў позніх,
Пустых намераў, спрэчак злосных, розных!

Бяда, уцекачы, што ў час суровы
Мы неслі ў край чужы свае галовы!
Бо, дзе ступілі, ўслед ішла трывога,
І ворагаў мы сустракалі многа.
А зараз нам тут, сцесненым, замкнутым,
Жадаюць хуткай смерці ў ланцугу тым.

Калі не верыць свет слязам, пакутам,
Калі магільным рэхам звону
Іх страшаць звесткі з Польшчы, з-за кардону,
Калі ахова ім жадае скону,
Магільшчык-вораг вабіць іх з палону,
Калі і ў небе бачаць толькі злыдні,
Не дзіва, што ўсё вокал ім абрыдне,
Што, розум страціўшы ў вялікім горы,
Грызуцца, ўгразшы ў спрэчкі й абгаворы!

Хацеў мінуць я, птах малых узлётаў,
Мінуць маланкі, буры і грымоты
І толькі ценю пашукаць, пагоды
У тым баку, дзе дом, дзяцінства годы.

Шчаслівы той, хто шэраю гадзінай
Прысесці мог з сябрамі ля каміна,
Замкнуцца ад Еўропы амбарасаў,
Пабегчы думкай да дзяцінства часаў
І марыць, думаць пра сваю краіну…

Але пра кроў, што ў тыя дні лілася,
Пра слёзы, што ракой плылі ў тым часе.
Пра славу, што яшчэ не разышлася,
Аб іх падумаць не хапала сілы!
Бо гэткі здзек цярпеў народ мой мілы,
Што, скіраваўшы зрок на тыя мукі,
Сама адвага заламала б рукі.

Бо пакаленне чорнае з жалобы,
Цяжарныя кляцьбой паветра ўтробы
Не кіравалі нашых дум дадому,
Туды, дзе нават страшна птушкам грому!