Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Бігос гатоў. Стральцы бягуць і зухавата
З бадзёрасцю штурмуюць лыжкамі начынне.
Медзь звоніць, і бігос, як камфара, ўміг гіне.
Знік, паляцеў. І толькі пара ў нетрах чанаў
Бурліць, нібы ў патухшых кратарах вулканаў.

Калі ўжо ўсе даволі падпілі, пад’елі,
На воз усклалі звера і на коней селі,
Усе вясёлыя, апроч двух: Асасора
І Рэента. Яны больш злыя, чым учора,
Бо паспрачаліся за стрэльбу Сангушкоўку
І за балабаноўскую Сагалясоўку.
І Граф з Тадэвушам зрок долу апускалі
З няёмкасці, што прамахнулі і ўцякалі,
Бо на Літве, хто звера выпусціць з аблавы,
Шмат мусіць працаваць, каб зноў дабіцца славы,
Граф гаварыў, што першы кінуўся да пікі,
Ды перашкодзілі яму, на жаль вялікі;
Тадэвуш жа даказваў, што ён, як дужэйшы
І да ўжывання пікі больш, чым Граф, спраўнейшы,
Яму на выручку спяшыў. Так прымаўлялі
Сабе між гоману і ехалі зноў далей.

А Войскі ехаў рады. Чалавек шаноўны
Вясёлы быў на рэдкасць і таму пшатслоўны.
Дык памірыць задзір паставіўшы заданне,
Канчаў пачатае раней апавяданне:
«Пан Рэент, калі я хацеў, каб з Асасорам
Вы біліся, дык не таму, што страціў сорам
І прагнуў вашае крыві, о крый вас, Божа!
Хацеў вас памірыць, настрой падняць, быць можа.
Жартдумаўузнавіць, якігодтомусорак
Прыдумаў. Дзіўны жарт. Бьыіо аб ім гаворак!
Вы маладыя, вам не ў памяць жарт той даўны,
Ад гэтай пушчы колісь да Палесся слаўны.

Бывала, прозвішчы Давэйкі і Дамэйкі
Пазбльггвалі не раз, змяшалі ў вузел нейкі,
Са шкодаю для іх. Вось выбараў парою
Сябры Давэйкі, стоячы за ім гарою,
Шапнуць каму: „Глядзі, дай голас за Давэйку!“
А той, не ўчуўшы, галасуе за Дамэйку.
Аднойчы на банкеце тост узняў Рупейка:
„Віват, Дамэйка!“ Іншьш выдала: Давэйка!
Дык закрьгаалі гучна, але бесталкова,
Па-свойму паўтарыўшы кінутае слова.

Раз горш бьиіо. У Вільні нейкі шляхціц п’яны
З Дамэйкам біўся шабляй і панёс дзве раны.
Пасля той шляхціц, едучы, відаць, дадому,
Выпадкам стрэў Давэйку недзе ля парома.
І вось, калі абодва ехалі Вялейкай,
Пытае той: „Ты хто?“ Ён адказаў: „Давэйка“.
А той рапіру выняў моўчкі з-пад кірэйкі:
Чах, чах! і за Дамэйку вус адсек Давэйку.

А ўрэшце ўжо, ўсё роўна як на завяршэнне,
Яшчэ такое падключылася здарэнне:
Ў аблаве, побач стоячы, на радасць ліху,
Стралялі цёзкі ўдвух зараз у медзвядзіху,
І тая ўмомант павалілася без духу,
Але ўжо несла перш з дзесятак куль у бруху.
З адным калібрам стрэльбаў шмат было ў аблаве,
Дык хто забіў? Як тут рашыць, чыёй быць славе?

А тут яны крычаць: „Даволі нам цягацца!
Ці Бог, ці чорт злучыў нас — трэба разлучацца!
Нас двух, як сонца два, відаць, зашмат на свеце!“
Дык шаблі ў рукі і становяцца на меце.
Тут шляхта ўся ўгаворвае іх, просіць, годзіць,
А злосць на іх тьш часам штораз горш находзіць,
Дык шаблі кінупі, схапілі пісталеты.
Мы ў крык, што зблізілі яны занадта меты!
Яны тады, на злосць нам, пакляліся здуру
Страляцца дула ў дула! — праз мядзведзя скуру.
Стралялі вельмі добра. „Секундуй, Грачэха!“
„Я зтодзен, — ім кажу, — ўраз будзе вам пацеха:
Няма ’шчэ ямы. Ды падумайце ж вы самі,
І ў бойцы трэба быць людзьмі, не разнікамі.
Збліжацца годзе, бачым, што няма ў вас страху.
Ці ж баіцеся, каб не даць часамі маху?
Паслухайце мяне: ну згода, што на пісталеты,
Ды толькі не з бліжэйшай, ні з далейшай меты,
Як праз мядзведзя скуру — будзь тут ваша воля!
Я сам яе расцягваць буду сярод поля
І вас парасстаўляю. На хвасце мядзведзя
Вы станеце, а вы на носе, мой суседзе“. —
„Мы згодны! Дзе? Калі?“ — „Чуць свет — карчма над Ушай“.
Я ўзяў Віргілія: як быць з той калатушай?»

Тут крык спьюіў апавяданне, бо з-пад коней
Шмыгнуў шарак. Вось Сокал з Кусым у пагоні!
Хартоў узялі на аблаву, бо дарогай,
Вяртаючыся, ў полі можна стрэць касога.
Харты ішлі ля коней і ледзь зайца ўчулі,
За ім адразу без цкавання сіганулі.
Асэсар з Рэентам хацелі конна скочыць,
Ды Войскі крыкнуў: «Стоп! Хай кожны з месца сочыць!
Нікому нават крокам рушыць не дазволю —
Адгэтуль добра бачьш: заяц верне к полю».
А заяц, чуючы пагоню ад дарожкі,
Скакаў у поле; вушы склаў, як сарна рожкі,
І над раллёй пабліскваў, вьшягнутьг ў струнку.
У сіле лап сваіх шукаючы ратунку,
Здавалася, што да зямлі ледзь дакранаўся,
Як ластаўка, цалуючы ваду, ўзвіваўся.
За зайцам — пьы, харты — за пылам, і ляцела
Праз поле гэта дзіўнае даўгое цела,
Як быццам прапаўзаў гад злосны і заўзяты:
Дзе заяц — галава, а шыя — пыл узняты,
Сабакі — хвост двайны рухомы і кудлаты.