Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

Прыхільнікам савецкага камунізму не быў вядомы другі бок медаля савецкай сістэмы — мала хто ведаў якой цаной было заплачана за тую ваенную моц і прэстыж СССР у Свеце. Людзі яшчэ ня ведалі аб Гулагах, аб мільёнах рэпрасаваных, забітых і закатаваных у гэтай жа знешне квітнеючай савецкай сістэме.

З распадам СССР і Югаславіі ўзнік новы від нацыяналізму — посткамуністычны, які розніцца ад нацыяналізму папярэдняга перыяду. Ён характарызуецца тым, што краіна, якая нядаўна яшчэ была камуністычнай прымае палітычны курс і ідэалогію здольныя забяспечыць нацыянальныя інтарэсы гэтай краіны. У гэтых краінах нацыю мабілізуе так званы мабілізацыйны агент — нацынальная эліта. Сучасны нацыяналізм ёсць прадукт мадэрнізацыі, усеагульнай адукацыі, а тасама свядомага маніпулявання масамі праз гэтую эліту.

І падкрэслім самую вызначальную рысу нацыяналізму ў посткамуністычных краінах: нацыяналізм у гэтых краінах — сінонім дэцэнтралізацыі і дэмакратыі.

Гістарычна (з часоў французскай рэвалюцыі 1789 г.) склалася так, што партыі, якія выступалі за радыкальныя палітычныя змены назваліся «левымі», а тыя, што выступалі за захаванне існуючага становішча — «правымі». Таму партыі сацыял-дэмакратычнага і камуністычнага накірунку пачатку ХХ стагоддзя, якія змагаліся за рашучую змену рэжыму і нават за рэвалюцыю, атрымалі назву «левых». Кансерватары, якія выступаюць за захаванне традыцый, мовы і культуры і не імкнуцца да радыкальных зменаў у існуючым грамадстве, належаць да правага крыла партый. Лібералы ж абыякава ставяцца да традыцыяналізму, але, тым не менш, таксама лічацца правымі, гэта абумоўлена тым, што яны стаяць за свабодную, рынкавую эканоміку, адмаўляюць дзяржаўнае кіраванне эканомічнымі працэсамі, а апошні тэзіс (дзяржайнае кіраванне) — стрыжань сацыялістычнай (левай) ідэалогіі. А раз антыпод «левага», значыць — «правы».

У наш час розніца паміж левымі і правымі ідэалогімі істотна змянілася. Сацыял-дэмакраты пачалі выступаць за шматукладную эканоміку і, фактычна, пачалі зыходзіць з левага флангу. Лібералы наадварот пачалі ўводзіць элементы дзяржаўнага кіравання ў эканоміцы — а гэта ўжо ўхіл у левы бок. З другога боку партыі, якія выступаюць за істотныя змены рэжыму ў наш час не сацыялістычнага накірунку, а наадварот — іх апаненты: ліберальныя, нацыянальныя і іншыя, — тыя, што лічацца правымі партыямі.

Пасля распаду СССР утварылася шмат партый ліберальнага, нацыянальна-дэмакратычнага, сацыял-дэмакратычнага накірункаў, што процістаялі камуністычным партыям рэспублік былога СССР, і тое, што яны выступалі за змены рэжыму, таксама ставіць іх на правы фланг. Хаця, ідучы за логікай першапачатковага з’яўлення разлядваемай тэрміналагіі, усе згаданыя партыі можна было б залічыць да «левых» (бо яны за змены), а застыўшую ў сваім развіцці кампартыю — да «правай».

Такім чынам, сучасная класіфікацыя ідэалогій не зводзіцца да лінейнага прынцыпу мінулага ХІХ стагоддзя. Неабходна ўлічваць розныя фактары: характар эканомікі, характар рэжыму, адносіны да нацыянальнай ідэі і іншыя.

Мы паспрабуем абмежавацца толькі трымя прыведзенымі фактарамі і адлюстраваць суадносіны паміж дактрынамі з дапамогай геаметрычных пабудаванняў. Тры фактары (тры зменныя) патрабуюць для разгляду іх функцыянальнай залежнасці трохмернай прасторы. Аднак улічваючы цяжкасці адлюстравання трохмернай прасторы на плоскасці, разгледзім паасобку дзве схемы двухфактарных залежнасцяў: а) характар эканомікі — характар рэжыму і б) характар эканомікі — адносіны да нацыянальнай ідэі.

Першы варыянт класіфікацыі прадстаўлены ніжэй на схеме 5:

На схеме 5 у плоскасці васей X — Y, дзе Х — вось фактара свабоды эканамікі, Y — вось фактара свабоды асобы, фігуры 1-11 адлюстроўваюць асноўныя палітычныя ідэалогіі Еўропы.

Х + Ґ — бясконца вялікае значэнне свабоды эканомікі — рынкавая эканоміка, займае самую правую пазіцыю на схеме (супадае з сучасным азначэннем правай ідэалогіі).

Х — Ґ — скрайняя левая пазіцыя. Яна адпавядае эканоміцы цалкам кантралюемай дзяржавай.

Вось Y адпавядае ступені абмежаванасці свабоды асобы. Y +Ґ (верх восі Y) — аўтарытарны рэжым. Y-Ґ (ніжняя частка восі Y) — індывідуалізм, прыярытэт асобы чалавека над дзяржавай і іншымі грамадскімі групамі і класамі.