Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

Нацыянал-бальшавізм вядомы ў Расіі, дзе гэтую ідэалогію вызнае Камуністычная партыя СССР (старшыня Ніна Андрэева).

Сегмент 9 . Кансерватызм і хрысціянская дэмакратыя. Гэтыя ідэалогіі вельмі блізкія. Касерватызм часта ўключае ў сябе асноўныя прынцыпы хрысціянскай дэмакратыі, аднак ён мала дбае аб правах асобы чалавека. Дзяржавы: Беларусь (Кансерватыўна-хрысціянская партыя (КХП) — партыя БНФ).

Цяпер намалюем схему, дзе ў якасці двух зменных фактараў узяты наступныя: вось Х — як і ў схеме 1 гэта ступень свабоды эканомікі, а вось Y — ступень успрыняцця нацыянальнай ідэі.

Па-першае . Самую цэнтрысцкую пазіцыю на плоскасці Х — Y (нацыянальная ідэя — эканоміка) займае ўжо не нацыяналізм, а сацыял-дэмакратыя. Нацыяналізм перамяшчаецца цалкам у верхнія два квадранты і пакрывае ўсе існуючыя ідэалогіі, акрамя лібералізму.

Па-другое. Лібералізм і кансерватызм ужо не маюць агульных пунктаў сутыкнення, бо знаходзяцца па розныя бакі восі Y (выпадае сегмент 7). Усе фігуры на перасячэннях авалаў (сегменты) нясуць той жа сэнс, што і на схеме 3.

Прыведзеная класіфікацыя ідэалогій, зразумела, не прэтэндуе на універсальнасць і скончанасць, але на сучасным гістарычным этапе дастаткова адэкватна алюстроўвае палітычную палітру, што добра відаць на прыведзеных схемах.

Нацыналізм мае шэраг адценняў і асобных тыпаў. Пітэр Сугар вылучае чатыры тыпы нацыяналізму, якія склаліся пасля 1815 г.: буржуазны, бюракратычны, папулісцкі (народны)і арыстакратычны.

Буржуазны нацыяналізм найбольш характэрны для краін Заходняй Еўропы. Гістарычна ў гэтых краінах фарміраванне нацыяналізму завяршылася яшчэ ў XVIII–XIX ст. Традыцыйны манархічны тып ладу гэтых дзяржаў саступіў месца рэспубліканскаму, ці канстытуцыйна-манархічнаму, і галоўнай сілай, рухавіком грамадства стала буржуазія. Першымі краінамі, дзе ўсталяваўся гэты тып нацыялізму былі Англія і Францыя. Сярод краін Усходняй Еўропы к другой палове ХІХ-га ст. толькі Чэхія мела сваю адносна моцную буржазію, хаця там прысутнічала і арыстакратыя. Кіруючая роля буржуазіі ў згаданых краінах азначае перавагу сярэдняга класа як над арыстакратыяй, так і над ніжэйшымі слаямі насельніцтва.

Арыстакратычны нацыяналізм. Польшча і Венгрыя ХІХ — ХХ ст. уяўляюць сабой прыклад таго, як арыстакратыя ўзяла на сябе місію кіравання эканомікай, рэгулявання аграрным сектарам і стварэннем сістэмы заканадаўства. Прычына такой з’явы ў тым, што ў гэтых краінах арыстакратыя была заможнай і мела палітычную, эканамічную і царкоўную манаполію. Арыстакратычны нацыяналізм у Польшчы і Венгрыі сфарміраваўся ў ХІХ ст. і праіснаваў да канца ІІ-й сусветнай вайны, пасля якой гэтыя краіны трапілі пад сферу савецкага ўплыву.

Бюракратычны нацыяналізм узнікае там, дзе існуюць вялікія карпарацыі прадпрыемстваў з вялікім апаратам планавання. Калі гэтай бюракратычнай арганізацыяй з’яўляецца дзяржава, то бюракратызм уздымаецца на вельмі высокі ўзровень. Бюракратычная дзяржава забяспечвае грамадзянам роўныя правы і абавязкі, стабільнасць і парадак жыцця. Стварэнню краіны такога тыпу спрыяе навукова-тэхнічны прагрэс і, асабліва, рост сучасных кампутарных тэхналогій. Хаця бюракратычная дзяржава абыякавая да асобы, яна прываблівае сваіх грамадзян, фарміруючы іх нацыянальныя пачуцці праз дзяржаўную моц і дабрабыт народа. Бюракратычны нацыяналізм мае даўнія традыцыі ў такіх еўрапейскіх краінах як Англія і Францыя, а таксама ў ЗША. Ва Усходняй Еўропе ён меў месца ў ХІХ ст. ў Грэцыі і Румыніі. Пасля 1848 г. ліберальны рух у Румыніі прышоў у заняпад, а раздрабленне краіны прывяло да адзінства ў адным — жаданні нацыянальнага аб’яднання, якое паспяхова і завяршылася пасля 1859 г.

Папулісцкі (народны) нацыяналізм, ці яшчэ, як гавораць, эгалітарны — ураўняльны нацыяналізм праяўляўся ў Сербіі і Балгарыі. Гэты тып нацыяналізму зыходзіць з ніжэйшага духавенства і вялікай колькасці сельскіх мас. Ва ўмовах Атаманскай імперыі, да якой належылі гэтыя краіны, ніжэйшыя пласты грамадства здолелі зберагчы родную мову і нацыянальныя традыцыі, Элементы эгалітарнага нацыяналізму прысутнічалі і ў Беларусі ХІХ ст., якая ўваходзіла ў склад Расійскай Імперыі. Як паказвае гістарычны вопыт, ён з’яўляецца, з аднаго боку, ніжэйшай формай нацыяналізму, але, з другога боку, нацыя абавязана яму сваёй захаванасцю і грунтуецца на ім як першай фазе свайго фарміравання.