Штэфан Цвэйг - Пякучая таямніца

Я пачала хуценька хапаць свае рэчы. Толькі б пайсці, хутчэй пайсці, — мне было занадта балюча. Я ўзяла капялюш — ён ляжаў на пісьмовым стале каля вазы з белымі ружамі, маімі ружамі. Тут мяне ахапіла ўладнае, неадольнае жаданне: зрабіць яшчэ адну спробу нагадаць пра сябе: «Можа, ты дасі мне адну з гэтых белых руж?» — «Ахвотна», — адказаў ты і адразу выцягнуў з вазы кветку. «А калі іх табе падарыла жанчына, жанчына, якая цябе кахае?» — «Можа, яно і так, — сказаў ты, — не ведаю. Іх прыслалі мне, і я не ведаю хто. За гэта яны мне і падабаюцца». Я зірнула на цябе: «Можа, яны таксама ад жанчыны, пра якую ты забыўся!»

Ты здзіўлена паглядзеў на мяне. Я цвёрда глядзела табе ў вочы. «Пазнай мяне, пазнай жа мяне нарэшце!» — крычаў мой позірк. Але твае вочы свяціліся ласкаю і няведаннем. Ты яшчэ раз пацалаваў мяне. Але ты мяне не пазнаў.

Я хуценька падалася да дзвярэй, бо адчула, што слёзы гатовы пырснуць у мяне з вачэй, а гэтага ты не павінен быў бачыць. Я гэтак бегла, што ў пярэднім пакоі ледзь не сутыкнулася з Ёганам, тваім слугою. Ён нясмела і паспешна адскочыў убок, паслужліва адчыніў дзверы, каб выпусціць мяне, і ў гэты момант — ты чуеш? — у гэты кароткі момант, калі я праз слёзы зірнула на старога, у яго вачах успыхнула нейкае святло. У гэты момант — ты чуеш? — у гэты кароткі момант стары пазнаў мяне, хоць апошні раз бачыў мяне яшчэ ў дзяцінстве. Мне хацелася ўкленчыць перад ім і цалаваць яму рукі за тое, што ён пазнаў мяне. Але я толькі выхапіла з муфты грошы, якімі ты паставіў мяне да ганебнага слупа, і сунула іх старому. Ён задрыжаў, спалохана паглядзеў на мяне — у гэтае імгненне ён, мусіць, болей угадаў пра мяне, чым ты за ўсё сваё жыццё. Усе, усе людзі любілі мяне, усе былі да мяне добрыя, толькі ты, толькі ты адзін не помніў, толькі ты адзін ні разу не пазнаў мяне!

Маё дзіця памерла, наша дзіця — цяпер мне няма каго любіць на свеце, акрамя цябе. Але хто ты мне, ты, які ніколі, ніколі не пазнаваў мяне, праходзіў міма, як праходзяць міма вады, наступаў на мяне, як наступаюць на камень, ты, хто нязменна асуджаў мяне на разлуку і на вечнае чаканне? Аднаго разу мне здалося, што я ўтрымала цябе, няўлоўнага, — у дзіцяці. Але гэта было тваё дзіця: яно раптам бязлітасна пакінула мяне і адправілася ў падарожжа, яно забылася пра мяне і болей не вернецца. Я зноў адна, адна, як ніколі дагэтуль, у мяне нічога няма, нічога няма ад цябе — ні дзіцяці, ні слова, ні радка, ніякага знака на ўспамін, і калі б ты пачуў маё прозвішча, то яно нічога не сказала б табе. Чаму мне не жадаць смерці, калі я мёртвая для цябе, чаму не пайсці, калі ты пайшоў ад мяне? Не, каханы, я не абвінавачваю цябе, не хачу несці сваё гора ў твой асветлены радасцю дом. Не бойся, я не стану болей надакучаць табе; прабач, што я раскрыла сваю душу ў час смерці дзіцяці, калі яно адзінока ляжыць побач са мною. Толькі я на гэты вось раз мушу ўсё выказаць табе, — потым я зноў схаваюся ў цемры і буду маўчаць, як заўсёды маўчала побач з табой. Але ты не пачуеш майго крыку, пакуль я жывая, — толькі калі я памру, атрымаеш ты гэтае завяшчанне, завяшчанне жанчыны, якая кахала цябе мацней, чым усе другія, і якую ты ніколі не пазнаваў, якая ўсё жыццё чакала цябе і не дачакалася твайго клічу. Можа, можа, ты паклічаш мяне тады, і я першы раз парушу вернасць табе — я не пачую цябе з магілы; я не пакіну табе ні партрэта, ні знака на памяць, як і ты мне нічога не пакінуў. Ніколі ты не пазнаеш мяне, ніколі. Гэтак мне было наканавана ў жыцці, хай будзе гэтак і пасля смерці. Я не паклічу цябе ў свой апошні час, я пакідаю цябе, і ты не ведаеш ні майго імя, ні майго твару. Я паміраю лёгка, бо ты не адчуваеш маёй смерці ўдалечыні. Калі б табе было балюча, што я паміраю, я не магла б памерці.

Я болей не магу пісаць... такі цяжар у галаве... усё цела ломіць, у мяне гарачка... здаецца, мне зараз прыйдзецца легчы. Можа, хутка ўсё скончыцца, можа, хоць раз лёс злітуецца, і я не ўбачу, як панясуць маё дзіця... Я болей не магу пісаць. Бывай, каханы, бывай, дзякуй табе... Усё, што было, было добра, нягледзячы на ўсё... я буду ўдзячная табе да апошняга дыхання. Мне добра — я сказала табе ўсё, ты цяпер ведаеш, не, ты толькі здагадваешся, як моцна я цябе кахала, і ў той жа час маё каханне не цісне на цябе, як цяжар. Ты не заўважыш маёй адсутнасці — гэта мяне суцяшае. Нічога не зменіцца ў тваім цудоўным, светлым жыцці... я не азмрочу яго сваёю смерцю... гэта суцяшае мяне, каханы.

Але хто... будзе пасылаць цяпер белыя ружы да дня твайго нараджэння? Ах, ваза апусцее, лёгкі подых майго жыцця, які раз у год абвяваў цябе — знікне і ён! Каханы, паслухай, я прашу цябе... гэта мая першая і апошняя просьба да цябе... выканай яе дзеля мяне: кожны год у дзень твайго нараджэння — бо гэта дзень, калі думаюць пра сябе, — купляй ружы і стаў іх у вазу. Рабі гэта, каханы, рабі гэта так, як другія адзін раз у год заказваюць паніхіду па дарагім для іх нябожчыку. Але я болей не веру ў бога і не хачу паніхід, я веру толькі ў цябе, я кахаю толькі цябе і жыць хачу толькі ў табе... ах, толькі адзін раз у год, непрыкметна і нячутна, як жыла я побач з табою... Прашу цябе, выканай гэта, каханы... гэта мая першая просьба да цябе і апошняя... дзякуй табе... кахаю цябе, кахаю... бывай...