Юры Пацюпа - Страла Зэнона (Рытмалягічны трактат)

Тым часам дактылёвая ступа інварыянту «цеснае» пяціскладовае рытмэмы ( ооо оо) дазваляе ўсталяваць сьцягнутую амплітуду моцных іктаў і праз нарошчваньне новых складоў пры захаваньні адзінства рытмавага працэсу выбудаваць піраміду г. зв. трохскладовых памераў:

Ооо О(х)

о Ооо О(х)

оо Ооо О(х)

Ооо Ооо О(х)

о Ооо Ооо О(х)

оо Ооо Ооо О(х)

Ооо Ооо Ооо О(х)

о Ооо Ооо Ооо О(х)

оо Ооо Ооо Ооо О(х)

Парадак узьнікненьня трохскладовых памераў вымагае асобнага вывучэньня, але пэўна што зародкамі для яго ўсталяваньня служыў памянёны інварыянт, а таксама інвэрсіяваныя варыянты шасьціскладовае (о ооо оо) і васьміскладовае ( ооо ооо оо) рытмэмаў. Вершазнаўцы, якія наўсьлед за М. Чарнышэўскім, адштурхоўваючыся ад сярэдняе даўжыні слова, цьвердзяць пра асаблівую арганічнасьць трохскладовых памераў, — памыляюцца. Невыпадкова гэтыя памеры ўзьніклі значна пазьней і не на падставе арганічнага разьбяганьня іктаў, а ў выніку мэтрычнае дактрыны. «Сьціснуты» інварыянт і некалькі выпадковых варыянтаў — занадта хісткі грунт для натуральнасьці. Гэтыя памеры двухмерныя, амаль ня маюць прасторы для інфраструктуры слабых іктаў і менавіта з гэтае прычыны жахліва манатонныя. Даўнімаю, сьцягнутасьць робіць ікты энэргічнейшымі, што таксама спрыяе манатоннасьці.

Паводле аналёгіі з трохскладовымі сьцягнутымі ступамі можна выбудаваць віртуальную піраміду пяціскладовых «расьцягнутых» ступаў (да якой практычна яшчэ давядзецца вяртацца):

Ооооо О(х)

о Ооооо О(х)

оо Ооооо О(х)

ооо Ооооо О(х)

оооо Ооооо О(х)

Ооооо Ооооо О(х)

о Ооооо Ооооо О(х)

оо Ооооо Ооооо О(х)

ооо Ооооо Ооооо О(х)

оооо Ооооо Ооооо О(х)

Ооооо Ооооо Ооооо О(х)

Гэтая структура таксама не дазваляе гарманічна разьмеркаваць усплёскі ды акустычна разьмежаваць ікты і сысталы, але заразом з прычыны абмежаванае даўжыні слова таксама ня можа пазбыцца лішніх складоў. Менавіта зь неўпарадкаванасьці інфраструктуры пэнтон мае адценьне «дольніка». Абсечаныя ж вярхі дзьвюх апошніх пірамідаў гавораць пра ненатуральнасьць іх квазіканстантавага рытму, калі толькі пульсанта, ператвораная ў другую канстанту, дае пачатак няслушным структурам.

Аднак усюды мы бачым: інварыянты рытмэмаў і квазірытмэмаў, незалежна ад іх даўжыні, захоўваюць адзінства рытмавага працэсу. Адсюль вынікае, што лягаэдаў, найперш як спалучэньняў ступ рознае прыроды (а ў пэўнай ступені — і радкоў, і строф), быць ня можа. Жыцьцяздольныя толькі такія лягаэды, дзе прасочваецца адзінства рытмавага працэсу. Рэшта лягаэдаў — гэта штучная і нікому не патрэбная празаізацыя вершаў. Парушэньне рытмавага працэсу ў абсягах рытмэмы нельга кампэнсаваць рэгулярным паўтарэньнем гэтага парушэньня. Менавіта ў рэзкіх зьменах рытмавых чаканьняў і замыкаецца цяжкасьць чытаньня радковых лягаэдаў. Будова рытмэмы заўсёды простая, бо падначальваецца закону адзінства. Складаныя ж арабэскі могуць утвараць спалучэньні рытмэмаў, а ня ступ. У тым і замыкаецца майстэрства паэта, каб выбудаваць арабэсак іктаў, не парушыўшы адзінства рытмавага працэсу.

Умоваю існаваньня ўсіх памераў ёсьць раўнамернасьць чаргаваньня двух ці трох відаў складоў: валоў, усплёскаў і роўняў. Таму надта ненатуральны і ў дыхатамічных памерах, і ў анапэсьце, і ў сылябіцы зьбег націскаў, які называюць спандэем. Аднак «спандэй» ня ёсьць і ня можа быць ступою, бо не зьяўляе, а парушае адзінства рытмавага працэсу. Два ікты ўзапар мажлівыя ў мовах з доўгімі складамі, але ніколі — у мовах з моцнымі складамі. Гэта свайго роду рытмавы «вірус». Верш пазбываецца спандэю траякім спосабам: 1) адзін з сумежных націскаў проста зьлегкаважваецца, становячы сабою сысталу; 2) пульсанта, усутыч набліжаная да канстанты, кампэнсуецца выбухам дыясталы ў моцнай пазыцыі; 3) калі ж абодва націскі выступаюць як ікты, дык паміж імі ўзьнікае цэзура або лейма. Менавіта ў гэтым моманце знаходзіць сабе частковае тлумачэньне ідэя леймаванага рытму.