Сяргей Кавалёў: Станаўленне польскамоўнай паэзіі ў полілінгвістычнай літаратуры Беларусі эпохі Рэнесансу

3. Міметычная практыка тагачасных паэтаў Беларусі палягала найперш на адлюстраванні канкрэтных праяў грамадска-палітычнага і прыватнага жыцця чалавека, і ў значна меншай ступені – на ўзнаўленні легендарнага мінулага, на ўвасабленні вобразаў і сюжэтаў міфалагічнага ці літаратурнага паходжання. У люстэрку польскамоўнай паэзіі эпохі Рэнесансу адбіліся такія значныя падзеі і працэсы ў жыцці беларуска-літоўскага грамадства, як Люблінская унія 1569 г., прыняцце акту Варшаўскай канфедэрацыі 1573 г., рэлігійныя сутыкненні ў Вільні паміж каталікамі і пратэстантамі ў 1581 г., Лівонская вайна 1558 - 1582 г. і падпісанне “вечнага міру” паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскім княствам у 1601 г. Пераважная большасць твораў польскамоўнай паэзіі Беларусі напісана з нейкай канкрэтнай нагоды: калі не грамадска-палітычнага, то культурнага (выхад у свет кнігі), альбо сямейна-прыватнага (нараджэнне дзіцяці, шлюб, смерць) характару. Менш прыкметнае месца ў тэматычным полі паэзіі займалі маральна-этычныя праблемы (дабрачыннасць і эгаізм, патрыятызм і здрадніцтва) і рэлігійна-філасофскія рэфлексіі (Бог, Прырода, Смерць, Душа) – зазвычай, гэтая тэматыка выяўлялася не ў асобных творах, а ў аказіянальных, “прынагодных” вершах і паэмах. Польскамоўныя паэты Беларусі XVI - пачатку XVII ст. стварылі цэлую галерэю герояў і персініфікаваных постацяў, якія адрозніваюцца паміж сабой тыпалагічна і функцыянальна і з’яўляюцца каштоўным укладам у скарбонку літаратурных вобразаў беларускай літаратуры.: набожная пані Альжбета Радзівіл, міфалагічны бажок Пратэй, даводца Крыштаф Радзівіл, здраднік Рыгор Осцік, тыран Іван Грозны, гаротная Маці-Літва, Цнота і Слава, Паненка з румянамі, дрэва-Арэшнік, няўцешны Старац, Паляк Іван і Маскаль Ігнат, дыпламат Леў Сапега і інш. Багацце гэтай галерэі пераканаўча сведчыць пра развітасць і разнастайнасць польскамоўнай паэзіі эпохі Рэнесансу.

4. Польскамоўная паэзія Беларусі эпохі Рэнесансу знаходзілася ў полі ўздзеяння дзвюх вялікіх культурных традыцыяў: антычнай і біблійна-хрысціянскай, пры чым першая з іх аказала, як ні парадаксальна, значна большы ўплыў на творчасць пераважна пратэстанцкіх па-веравызнанні аўтараў, што сведчыць пра пэўную аўтаномію эстэтычных крытэрыяў ад рэлігійных перакананняў у тагачасным мастацтве. Наследаванні антычным узорам назіраецца ў польскамоўнай паэзіі Беларусі XVI - пачатку XVII ст. на розных структурных узроўнях: ад рэплантацыі асобных выразаў і спарадычнай стылізацыі да вольнага пераказу цэлага твора і агульнай арыентацыі жанра на тую ці іншую антычную мадэль (напрыклад, арыентацыя героіка-эпічнай паэзіі на луканаўскую мадэль эпасу). Хаця найчасцей у сваіх творах польскамоўныя паэты Рэнесансу згадвалі і цытавалі Гамера і Вергілія, але ў творчай практыцы найчасцей звярталіся да спадчыны Авідзія (С. Кулакоўскі, Я. Казаковіч, Радагляд Гладкатварскі), што было звязана як з сармацкай легендай пра рымскага паэта-выгнанніка, так і з тыпалагічнай блізкасцю ягонай творчасці жанравай сістэме польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Рэнесансу.

5. Цеснае перапляценне рэнесансавых тэндэнцыяў з рэшткамі сярэднявечнай эстэтыкі, асаблівасцямі беларускай ды літоўскай культуры, а ў апошняй фазе развіцця – яшчэ і з барочнымі ўплывамі з’яўляецца характэрнай прыкметай польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Рэнесансу. З дзвюх школаў у тагачаснай польскай паэзіі – школы М. Рэя і школы Я. Каханоўскага – польскамоўнай паэзіі Беларусі XVI - пачатку XVIІ ст. больш блізкай была школа М. Рэя, якая таксама не парвала яшчэ сувязяў з сярэднявечнай літаратурай, адчувала моцны ўплыў культуры “крэсаў” і рэпрэзентавала погляды сярэдніх слаёў шляхецкага грамадства. Рэнесансавыя, гуманістычныя рысы ў творчасці польскамоўных паэтаў Беларусі праяўляліся не так выразна, як у творчасці выхаванца Падуі Я. Каханоўскага і ягоных паслядоўнікаў, хаця індывідуальны ўплыў вялікага польскага паэта адчуваецца ў творах многіх аўтараў: П. Стаенскага, Ц. Базыліка, А. Рымшы, Я. Пратасовіча.

6. Розным жанрам польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Рэнесансу былі ўласцівыя адметныя рысы паэтыкі, але, калі абапірацца на найбольш агульныя, наджанравыя асаблівасці вершаваных твораў XVI - пачатку XVII стст., тагачасную паэтыку будзе правільна акрэсліць як паэтыку пераканання. Паэзія не мела яшчэ аўтаноміі ў грамадстве і выконвала функцыю, блізкую функцыям гісторыяграфіі і ўрачыстага красамоўства, ствараючы хроніку грамадскага жыцця і адначасова спрабуючы ўплываць на яго. Таму паэзія абапіралася на законы і правілы рыторыкі, імкнулася выклікаць у чытачоў прыхільнае альбо негатыўнае стаўленне да нейкай падзеі, справы, асобы; таму вершаваны твор будаваўся не адно з вобразна-мастацкіх элементаў, але і з паняційна-лагічных канструкцыяў, як прамовы на сеймах, судовых працэсах, рэлігійныя дыспутах і інш. Польскамоўная паэзія Беларусі эпохі Рэнесансу развівалася не ў рэчышчы арыстоцелеўскай традыцыі, якая важнейшай лічыла эстэтычную функцыю твора, а ў рэчышчы платонаўскай, якая галоўны акцэнт рабіла на прагматыцы літаратуры.