Сяргей Кавалёў: Станаўленне польскамоўнай паэзіі ў полілінгвістычнай літаратуры Беларусі эпохі Рэнесансу

7. У польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Рэнесансу выразна адбілася эвалюцыя дзяржаўнай самасвядомасці тагачасных паэтаў Вялікага Княства Літоўскага. На першым этапе, у 50-60-х гг. XVI ст., у пераважнай большасці твораў назіраюцца праявы польскай самасвядомасці альбо абыякавасць да дзяржаўнай прыналежнасці і нацыянальных адрозненняў. Першае пакаленне польскамоўных паэтаў была перасяленцамі з Польшчы, не ўкаранілася думкамі ды пачуццямі ў палітычных рэаліях Княства, а таму “перанесла” з сабой на Беларусь сваю, чужую для чытачоў Бацькаўшчыну. На другім этапе, у 70-80-х гг. XVI ст. адбываецца прыход у паэзію мясцовых аўтараў і выяўляюцца тэндэнцыі да пошукаў уласнай Бацькаўшчыны. Паэты гэтага пакалення выраслі ў цяжкія часы Лівонскай вайны, калі пад пагрозаю апынулася само існаванне Княства як самастойнай дзяржавы. Крытычная сітуацыя паўплывала на фарміраванне іхніх палітычных поглядаў і грамадскіх ідэалаў, сваёй Бацькаўшчынай яны называлі Літву, маючы на ўвазе ўсё Вялікае Княства Літоўскае, і ў гэтай літвінскасці выяўляўся і беларускі, і літоўскі, і украінскі патрыятызм. На трэцім этапе, у канцы XVI - пачатку XVIІ ст. літвінская самасвядомасць яшчэ больш замацоўваецца ў творчасці тых паэтаў, якія прыйшлі ў літаратуру ў 80-х гг. Некаторыя з іх робяць спробы пісаць па-беларуску, альбо часткова выкарыстоўваюць старабеларускую мову ў сваіх польскамоўных творах. Але паралельна з гэтым, у творчасці маладзейшых паэтаў, назіраецца рост абыякавасці да ўласнай нацыянальнай і дзяржаўнай прыналежнасці альбо пасіўнае атаясамліванне сябе з Польшчай, што станецца характэрнай адзнакай польскамоўнай паэзіі эпохі Барока. Такім чынам, ёсць усе падставы сцвярджаць, што “літвінская плынь”, якая выразна прысутнічае ў беларускай літаратуры XІХ ст. (А. Міцкевіч, Я. Чачот, У. Сыракомля, А. Ходзька і інш.) і ў польскай літаратуры ХХ ст. (Ч. Мілаш, Т. Буйніцкі, А. Рымкевіч), мела свае вытокі ў шматмоўнай паэзіі Беларусі і Літвы эпохі Рэнесансу (М. Стрыйкоўскі, Ф. Градоўскі, А. Рымша, Я. Радван, Я. Казаковіч, Г. Пельгрымоўскі).

Ацэньваючы мастацкую вартасць твораў польскамоўнай паэзіі Беларусі эпохі Рэнесансу, даводзіцца канстатаваць, што большасць з іх не выйшла за межы сваёй эпохі, не сталася набыткам “вялікага часу”, адметным, словам у тым вечным, няскончаным дыялогу, якім з’яўляецца, паводле трапнага вызначэння М. Бахціна (Бахтин 1975: 526 - 528), сусветная класічная літаратура. Прысвечаныя грамадска-палітычным, рэлігійным і культурным падзеям у Вялікім Княстве Літоўскім XVI - пачатку XVII ст., альбо падставовым сітуацыям у сямейным жыцці беларуска-літоўскіх магнатаў і шляхты, гэтыя творы ўяўляюць бясспрэчную цікавасць як мастацкі дакумент эпохі, як каштоўная крыніца звестак пра жыццё нашых продкаў у эпоху Рэнесансу, але аднамернасць іхняга зместу, адсутнасць паліфаніі патэнцыяльных сэнсаў робяць іх непрыдатнымі для чытацкай і даследчыцкай інтэрпрэтацыі ва ўніверсальных, “надгістарычных” катэгорыях, для актуалізацыі ў сучаснай беларускай культуры. Разам з тым, трэба адзначыць наяўнасць у польскамоўнай паэзіі Беларусі XVI - пачатку XVII ст., цэлага шэрагу выдатных твораў, такіх як ананімная паэмы “Пратэй, або Пярэварацень”, “Апісанне смерці і пахавання княгіні Альжбеты Радзівіл” Ц. Базыліка, “Пра слаўную вайну і шчаслівую бітву Ягайлы з прускімі крыжакамі...” і “Пра бітву з татарамі пад Клецкам...” М. Стрыйкоўскага, “Лямант няшчаснага Рыгора Осціка” С. Лаўрэнція, “Дзесяцігадовая аповесць ваенных спраў князя Крыштафа Радзівіла” А. Рымшы, “Чалавечы век” С. Кулакоўскага, “Патрыёт Айчыны да сенату і дзяржавы літоўскай” і “Пасольства да вялікага князя маскоўскага” Г. Пельгрымоўскага, “Румяны” Радагляда Гладкатварскага, “Inventores rerum...” Я. Пратасовіча і інш. Гэтыя творы належаць да найлепшых здабыткаў беларускай літаратуры і істотна змяняюць нашае ўяўленне пра яе развіццё ў далёкіх стагоддзях.

Античная поэтика 1991: Античная поэтика. М., 1991.

Античное наследие 1984: Античное наследие в культуре Возрождения. М., 1984.

Анушкин 1970: Анушкин А. А. На заре книгопечатания в Литве. Вильнюс, 1970.

Аристотель 1927: Аристотель. Об искусстве поэзии. Л., 1927.

Асвета 1985: Асвета і педагагічная думка ў Беларусі са старажытных часоў да 1917 г. Мн., 1985.

Ауэрбах 1976: Ауэрбах Э. Мимесис. М., 1976.

Барокко 1982: Барокко в славянских литературах. М., 1982.

Барычэўскі 1927: Барычэўскі А. І. Паэтыка літаратурных жанраў. Мн., 1927.

Бахтин 1975: Бахтин М. Вопросы литературы и эстетики. М., 1975.