Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

A. E. Senn, The Emergence of Modern Lithuania, Princeton 1959.

N. P. Vakar, Belorussia: the making of a nation, Cambridge, Mass., 1956.

J. Reshetar, The Ukrainian Revolution 1917—1920, Princeton 1952.

Patrz powyżej, przyp. 23, rozdz. XVIII tomu II, s. 858.

Patrz P. Wandycz, Z zagadnień współpracy polsko—ukraińskiej w latach 1919—1920, „Zeszyty Historyczne”, Paryż 1967, nr 12.

N. W. Bethell, The Last Secret: the delivery to Stalin of over two million Russians by Britain and the United States, Nowy Jork 1974; N. Tołstoj, Victims of Yalta, Londyn 1971, s. 321.

M M. Khrushevsky, A History of Ukrainę, wyd. O. J. Frederiksen, Hamden, Connecticut, 1970; O. Martowycz, The Ukrainian Liberation Movement in modern times, Edynburg 1972.

Zdanie to brzmi u Sienkiewicza: „Nienawiść wrosła w serca i zatruła krew pobratymczą i żadne usta długo nie mówiły »Chwała na Wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli«„ (przyp. tłum.).

Taras Szewczenko, Do umarłych i żywych i nie narodzonych rodaków moich na Ukrainie i nie na Ukrainie mój list przyjacielski, tłum. C.Jastrzębiec-Kozłowski, w: Wybór poezji, oprać. M. Jakubiec, Wrocław 1974, s. 175.

Hymn skruchy (Recessional) — wiersz napisany w 1897 roku na brylantowy jubileusz panowania królowej Wiktorii, uznany za manifest posłannictwa narodu brytyjskiego (przyp. tłum.).

P. Hoffmann, The History of the German Resistance, 1933—1945, Londyn 1977, s. 33 i nn.; także A German of the Resistance: the Last Letters of Count von Moltke, Oksford 1946.

Joseph Freiherr von Eichendorff, Der zerbrochene Ringiem, w: Werke in zwei Banden, Lipsk b.d., t. l, s. 347. Abschied, ibidem, s. 158, i Der Umkehrende, w: The Oxford Book of German Verse, ed. E. L. Stahl, wyd. 3, Londyn 1967, s. 270—271. Patrz R. Cardinal, Joseph Freiherr von Eichendorff, w: The German Romantics in Context, Londyn 1975, s. 134—143.

(W cienistej dolinie nad zdrojem / Młyńskie koło się toczy. / Tu niegdyś był dom miłej mojej./ Dziś jej nie ujrzą me oczy. / O rozległe doliny / O wzgórza, wyniosłe. / O lesie mój piękny, zielony — / Miejsca, w które pragnienia wrosły. / Gdzie tęsknoty me tkwią uwięzione! / (…), / W lesie wypisane odczytasz w samotności / Prawdy spokojne, wieczne słowa: / W czym szukać prawdziwych wartości, / Jak kochać, jak żyć, jak postępować /(…)/ Niedługo odejdę, choć dziś na ciebie patrzę, / Obcego świata przejdę bramę, / W gwarnych miejskich ulic teatrze / Obcy widz, wpatrzony w życia dramat. / W nasz los cierpienie się wkrada / Jak złodziej podstępny skrycie / Każdemu się rozstać wypada / Z tym, co najdroższe miał w życiu; przyp. tłum.).

Georg Heym, Der Krieg, w: The Oxford Book of German Verse, op. cit., s. 458.

(Potężny, wyniesiony nad tlące się ruiny, / Trzykroć wbija żagiew w dzikie niebiosów głębiny, / Na wskroś przeszywa odbicie chmur burzą rozdartych, / Przebija wieczną pustkę i ciemności martwe, / Płomieniem żagwi noc wokół spopielona gore, / Smoła i ogień ściekają w dół, topiąc Gomorę; przyp. tłum.).

Gunter Grass, Pan Kichot, w: Wiersze wybrane, wybór i oprać. B. Fac, tłum. Z. Jaskuła, Gdańsk 1986, s.13.

Patrz The German Eastern Territories beyond Oder and Neisse in the light of the Polish Press, Wurzburg 1958; Z. Kaczmarezyk, One Thousand Years ofthe History of the Polish Western Frontier, Acta Poloniae Historica, V (1962), s. 79—106; P. Łysek, Poland’s Western and Northern Territories: a millenium of StruggIe, Nowy Jork 1973, i in. Mimo że w ostatnim okresie w nauce polskiej uczyniono wiele w celu rozładowania co brutalniej szych roszczeń niemieckiego nacjonalizmu, nie zrobiono zbyt dużo, aby podważyć równie przesadne roszczenia nacjonalistycznych interpretatorów polskich. Działalność takich ośrodków, jak Instytut Zachodni w Poznaniu, którego celem jest badanie stosunków z Niemcami, bezustannie hamuje interwencja cenzury, której uproszczone spojrzenie na przeszłą agresję niemiecką i obecny niemiecki rewanżyzm uniemożliwia jakiekolwiek bezstronne potraktowanie tego tematu. [Zob. przyp. 2, rozdz. I tomu II (przyp. tłum.).]

Christoph August Tiedge, Elegie auf dem Schlachtfelde bei Kunersdorf, w: The Penguin Book of German Verse, wyd. L. Forster, Londyn 1959, s. 235—241.

(O, nie mogą się już obrzucać przekleństwami / Ci, którzy tu spoczęli, leżąc ramię w ramię. / Ich dusze razem weszły w krainę pokoju, / Wymieniając miłości dar, co miłość żywi. / To tylko myśl człowieka, niechętnego braciom, / Wciąż nie dozwala ziemi połączyć się z niebem. / (…) / Szlachetnym jest uczuciem dla laurów pogarda, / Ludzkie szczęście przewyższa sławę bohatera. / Zwieńczona laurem głowa w czaszkę się przemienia, / A wieniec w proch obraca, jednocząc się z ziemią. / Przyszedł dzień mroczny, w którym śmierć zmiotła Cezara, / Jak wicher, co unosi liść zerwany z drzewa. / Fryderyk wyciągnięty leży w ciasnym grobie, / Aleksander jest tylko drobną garstką pyłu. / Jak mały jest dziś wielki wódz, co świat brał szturmem! / Wszystko dawno ucichło, jak cichnie grom burzy, / Między robaki rozdzielone jego ciało, /I przez satrapów jego rozdarte cesarstwo /; przyp. tłum.).

M. K. Dziewanowski, The Communist Party of Poland: an outline history, Cambridge, Mass., wyd. 2, 1976; R. R. Starr, The Polis h Communist Party 1918—1948, „Polish Review”, I (1956), s.41—59.

P. Brock, Polish Socialists in early Victorian England, „Polish Review”, VI (1961), s. 33—53.

K. J. Cottam, Bolesław Limanowski: a Polish theoretician of agrarian socialism, „Slavonic and East European Review”, II (1973), s. 58—75.

L. Blit, The Origins of Polish Socialism: The History and ideas of the first Polish Socialist Party, 1878—1886, Londyn 1971; F. Perl, Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim do powstania PPS, Warszawa 1932.

J. P. Netti, Rosa Luxemburg, Londyn 1966, t. 1,2. Patrz także H. B. Davis, The national Question: Selected Writings by Rosa Luxemburg, Nowy Jork 1976.

L. Wasilewski, Zarys dziejów PPS, Warszawa 1925; H. Jabłoński, Polityka PPS w czasie wojny 1914—1918, Warszawa 1958; T. Daniszewski, Zarys historii ruchu robotniczego, CL. 1,1864—1917, Warszawa 1956; A. Kochański, SDKPiL w latach 1907—1910, Warszawa 1971; W. Najdus, Z historii kształtowania się poglądów SDKPiL w kwestii narodowej, „Z pola walki”, V (1962), nr 3.

Liczebność KPRP ocenia się na 5 do 6 tysięcy członków (przyp. red.).

F. Świetlikowa, Powstanie KPRP, „Z pola walki”, I (1958), s. 1051—1075; także R. Solchanyk, The Foundation of the Communist Movement in Eastern Galicia, 1919—1921, „Slavic Review”, XXX (l 971), s. 774—794.

Norman Davies, White Eagle, Red Star (op. cit., patrz powyżej przyp. 9, rozdz. X tomu II), s. 150—159 i przypisy.

Na temat Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polskiego, tzw. „Polrewkomu”, patrz Archiwum Trockiego (Harvard), t. 546, cyt. w: P. Wandycz, Soviet—Polish Relations, 1917—1921, Cambridge, Mass., 1969, s. 230; także W. I. Lenin, Dzielą, wyd. 5, Moskwa 1958, t. 51, s. 266.