Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Samorządów Robotniczych (KSR) [554].

Teoretycznie państwo opiekuńcze gwarantuje swoim obywatelom powszechność i bezpłatność ubezpieczeń. W rzeczywistości jednak istnieją liczne ograniczenia, korzyści zaś są mniejsze niż, powiedzmy, w Wielkiej Brytanii. Leki wydawane na recepty, podręczniki szkolne i miejsca w domach akademickich to zaledwie trzy przykłady typów usług, za które regularnie pobiera się dodatkowe opłaty.

Do roku 1972 chłopi pracujący we własnych gospodarstwach nie byli objęci bezpłatną opieką zdrowotną.

Ogólnie rzecz biorąc, poziom życia w kraju można w najlepszym przypadku określić jako skromny. Oficjalna propaganda, która bez przerwy podkreśla postęp, jakiego dokonano w stosunku do warunków panujących przed wojną, zupełnie nie dostrzega faktu, że analogiczny postęp — a w niektórych przypadkach nawet o wiele większy — dokonał się we wszystkich krajach Europy, bez względu na polityczne zabarwienie istniejących w nich ustrojów. (W tym miejscu warto dodać, że w 1976 roku w czasie obchodów uroczystości dwusetlecia USA cenzura w Polsce wydała specjalne zarządzenia mające na celu zapobieżenie wszelkim niekorzystnym porównaniom między stopą życiową Polaków zamieszkujących przez ostatnie 30 lat w Ameryce a standardem życia ich krewnych w Polsce). Na liście priorytetów gospodarczych towary konsumpcyjne i usługi zawsze ustępowały miejsca przemysłowi ciężkiemu. Nie może zatem dziwić fakt, że zbyt duża ilość niewymienialnego pieniądza znajduje się w ciągłej pogoni za niewystarczającą ilością dóbr. Polski konsument, który nie ma możliwości łatwego inwestowania w prywatny dom, samochód czy inne przedmioty trwałego użytku, wydaje zbyt wiele pieniędzy na towary przeznaczone do natychmiastowej konsumpcji, w tym głównie na żywność i napoje, pogłębiając w ten sposób występujące na rynku braki. Wszystko to nieuchronnie wywiera niekorzystny wpływ na wartość bezcenną, jaką jest ludzkie życie. Alkoholizm, zła kanalizacja, długie kolejki, odpadający ze ścian tynk, zatłoczone mieszkania i autobusy, zanieczyszczone powietrze, opady sadzy i pyłu, nie naprawiane wyboiste chodniki, niski poziom usług, nie kończące się utarczki z opieszałymi urzędnikami najniższych szczebli administracji — wszystko to trzeba przyjąć jako nieodłączne elementy życia codziennego.

Tania i łatwo dostępna pozostaje jedynie siła robocza. Wszystkie usługi świadczone przez osoby prywatne — od opiekunek do dzieci i pomocy domowych, przez taksówkarzy, po fryzjerów, krawców i prostytutki — są tańsze niż na Zachodzie [555].

Jedną z podstawowych przyczyn niskiej stopy życiowej jest gigantyczna machina wojskowa; kosztów jej utrzymania nigdy nie podaje się do wiadomości publicznej, ale z pewnością muszą one przewyższać dwu- lub trzykrotnie odpowiednie wskaźniki budżetowe w krajach Europy Zachodniej. Polskie siły zbrojne utworzone zostały na podstawie modelu sowieckiego, a w latach 1949—56 podlegały bezpośredniemu dowództwu ZSRR. Od roku 1955 są one integralnym elementem wojsk Paktu Warszawskiego. (Patrz Rys. H, s. 1066—1067). Wojsko Polskie dzieli się na cztery rodzaje broni: siły powietrzne, wojska obrony powietrznej, marynarkę i wojska lądowe. Te ostatnie z kolei dzielą się na dwie odrębne grupy — oddziały obrony kraju oraz strategiczną rezerwę operacyjną. W ich skład wchodzą silne oddziały Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP) oraz elitarne oddziały Wojsk Służby Wewnętrznej (WSW). Zgodnie z ustawą z 21 listopada 1967 roku podlegają one w pierwszej instancji Komitetowi Obrony przy Radzie Ministrów; w przypadku nagłej konieczności powszechne powołanie dotyczy wszystkich mężczyzn w wieku od 18 do 50 lat oraz kobiet w wieku od 18 do 40 lat. W czasie pokoju wojsko działa, częściowo opierając się na kadrze zawodowej, częściowo zaś — na oddziałach poborowych, odbywających obowiązkową dwuletnią służbę wojskową.

Według oficjalnych danych z 1977 roku, w ich skład wchodzi 15 dywizji, w tym jedna powietrzna i jedna wodno—lądowa, co daje 3800 czołgów i 4200 pojazdów pancernych innego typu; 4 brygady pocisków naziemnych, siły powietrzne złożone z 55 szwadronów wyposażonych w 745 samolotów bojowych, głównie myśliwców; nieduża flota wojenna złożona z 25 okrętów — głównie kutrów rakietowych i ścigaczy torpedowych. W sumie wojsko liczy 404 000 żołnierzy w służbie czynnej plus 605 000 rezerwy. Jak pokazała gigantyczna parada wojskowa zorganizowana 22 lipca 1974 roku w Warszawie dla uczczenia 30. rocznicy utworzenia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w wyposażeniu polskiego wojska znajduje się pokaźny arsenał złożony z produkowanej w ZSRR broni, czołgów, rakiet i pocisków. W wojsku panuje atmosfera żywego patriotyzmu oraz surowa dyscyplina; ponad 70% zawodowej kadry oficerskiej ma wyższe wykształcenie, a techniczna sprawność stoi na wysokim poziomie. Mimo to prawdziwe możliwości polskich sił zbrojnych pozostają wartością nieznaną. Niedługa wojna domowa z lat 1945—47 oraz okryta złą sławą inwazja na Czechosłowację w 1968 roku to jedyne okazje w ciągu minionych trzydziestu lat, które wymagały czynnego wkroczenia wojska do akcji. W październiku 1956 roku wszystko wskazywało na to, że Wojsko Polskie wystąpi przeciwko sowieckiej interwencji. W roku 1968, a następnie ponownie w roku 1970 dawano do zrozumienia, że nie ma ono zamiaru ślepo popierać politycznych awantur prowokowanych przez MO i różne frakcje w łonie partii. Krążyły liczne plotki, jakoby Sztab Generalny podejmował uparte wysiłki w kierunku utrzymania kontroli nad wydziałami politycznymi we własnych rękach. W istniejących okolicznościach wpływy polityczne wojska są w przeważającej mierze niezauważalne. Możliwości niezależnego działania — przeciwko woli kierownictwa partii lub wspólnej polityce Paktu Warszawskiego — muszą zatem pozostawać w sferze wyobraźni [556].

Oświata znajduje się wysoko na liście priorytetów, a statystyki dotyczące poziomu wykształcenia robią duże wrażenie. Ogólny procent dzieci, młodzieży i dorosłych uczestniczących w różnego rodzaju szkoleniach i kursach przewyższa analogiczne wskaźniki dla krajów zachodnich. Z drugiej strony jednak, warunki materialne kształtują się często na poziomie absolutnego minimum, a metody nauczania narzuca się odgórnie. Postępowa oświata w takim sensie, w jakim pojęcie to rozumie się na Zachodzie, jest zjawiskiem nieznanym. Uczniów raczej trenuje się, niż uczy; ich alienację nierzadko wywołuje nie dopuszczająca dyskusji postawa nauczycieli, przymusowe lekcje języka rosyjskiego oraz zbyt duże dawki politycznej propagandy. W kraju działa dziś około 88 szkół wyższych, w roku akademickim 1937/1938 było ich 32 [557].

Życie kulturalne jest poddane ścisłej kontroli. Wielkiego postępu dokonano w dziedzinie udostępniania kultury masom za pośrednictwem bibliotek, teatrów, sal koncertowych i kinowych, prasy, radia i telewizji; poparcie ze strony państwa zapewnia aprobowanym przez władze artystom o wiele pewniejszą egzystencję i lepszą karierę zawodową niż dawniej. Miarą sukcesu pozostaje jednak konformizm polityczny. Mimo że obowiązujący w epoce stalinowskiej „socrealizm” został zarzucony, w każdej instytucji kulturalnej zatrudniony jest na stałe przedstawiciel urzędu cenzury. Otwarcie poruszać można tylko nieliczne spośród aktualnych kwestii politycznych czy społecznych; wielu wybitnie utalentowanych twórców — żeby wymienić tylko dramaturga Sławomira Mrożka (ur. 1930) czy reżyserów filmowych Romana Polańskiego (ur. 1933) i Andrzeja Wajdę (ur. 1926) woli przez długie okresy pracować za granicą. Jak pokazał Mrozek w swojej sztuce zatytułowanej Emigranci , będącej jedną nieprzerwaną rozmową bezimiennego intelektualisty z anonimowym robotnikiem, wolność intelektualna stała się sama w sobie jedną z najbardziej palących kwestii kulturalnych: