Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Wracając do spraw poważnych, należy jednak dodać, że działalność cenzorów, mimo że prowadzona w imieniu państwa, nie podlega nikomu poza Komitetem Centralnym partii. Historycy powinni zatem być ostrożni: nigdy nie należy polegać na informacjach, które pochodzą od organów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej; dotyczy to zresztą także większości informacji przytoczonych poniżej.

Współcześni analitycy komunistycznego świata muszą się odznaczać dużym krytycyzmem — podobnie jak historycy, którzy zapuszczają się w mroki tajemnic średniowiecza [544].

W ciągu trzech dziesięcioleci liczba ludności wzrosła z 23,9 miliona (według danych pierwszego po wojnie spisu powszechnego z 14 lutego 1946 roku) do około 35,1 miliona mieszkańców w roku 1979. Z powodu gwałtownego skoku przyrostu naturalnego, który wynosił w 1955 roku 29,1 promila (w roku 1970 zanotowano spadek do 16,6 promila), na mapach demograficznych powstały wyraźne „góry” i „doliny”. W roku 1971 liczba osób zatrudnionych w przemyśle sięgała 42% ogółu ludności; liczba zatrudnionych w rolnictwie wynosiła 29,5%; liczba mieszkańców miast — 52,7%; liczba kobiet — 54,2%; liczba dzieci poniżej osiemnastego roku życia — 32,2%; liczba ludności niepolskiej wreszcie — zaledwie 1,3%.

W odróżnieniu od wcześniejszych okresów dzisiejszą Polskę zaludniają w większości mieszkańcy miast zatrudnieni w przemyśle; jest to ludność młoda i w przytłaczającej większości polskiego pochodzenia [545].

Na płaszczyźnie gospodarczej zarządzanie nadal przebiega wzdłuż linii wytyczonych w okresie stalinowskim. Centralny system planowania z podziałem na plany pięcioletnie1956—60,1961—65,1966—70,1971—75,1976—80—w dalszym ciągu obejmuje wszystkie dziedziny działalności gospodarczej. Przeprowadzane w latach siedemdziesiątych drobne eksperymenty, mające na celu wprowadzenie odpowiedzialności dyrekcji zakładów produkcyjnych za opłacalność przedsiębiorstw, nie pociągały za sobą żadnych poważniejszych kroków w kierunku wprowadzenia „gospodarki rynkowej”, jaką w ostatnich latach zapoczątkowano na Węgrzech [546].

Przemysł rozwinął się bardzo szybko. W końcowym okresie planu sześcioletniego wskaźnik globalny produkcji przemysłowej (1950 = 100) wzrósł do wartości równej 200; w roku 1960 osiągnął wartość 317, w roku 1965 — 475, w roku 1970 — 708, w roku 1974 wreszcie — 940. Liczne gałęzie przemysłu — chemiczny, maszynowy, elektroniczny czy zbrojeniowy — które praktycznie nie istniały przed wojną, obecnie osiągnęły stan rozkwitu. Szybko wzrasta import zachodnich urządzeń przemysłowych i zachodnich technologii. Jednocześnie jednak wśród „niepożądanych deformacji”, do których partia otwarcie się przyznaje, wymienia się „niewystarczający poziom innowacji technicznych”, „złą organizację pracy”, „nadmierne zużycie surowców”, „marnotrawstwo energii”, „błędy koordynacji”, „niedostateczną dbałość o wartość produkcji”, „niedoinwestowanie sektora towarów konsumpcyjnych” oraz „braki w dziedzinie życia społecznego i złe warunki pracy”. Druga rewolucja przemysłowa w Polsce przyniosła więcej powodów do radości statystykom niż zwykłym konsumentom [547].

Rolnictwo — niegdyś podstawowe źródło utrzymania Polski — dziś stało się trudnym dzieckiem gospodarki. Rezygnacja z kolektywizacji doprowadziła w latach 1956—57 do przerzedzenia ilości państwowych gospodarstw rolnych, pozostawiając 83% areału ziem ornych w rękach chłopów — właścicieli drobnych i źle wyposażonych gospodarstw, w których siłą pociągową była siła końskich mięśni.

Z wyjątkiem Ziem Odzyskanych, gdzie przetrwało więcej PGR-ów, organizację pracy w rolnictwie przekazano spółdzielniom chłopskim i kółkom rolniczym.

Ogólna produkcja wzrosła o około 70% w porównaniu z rokiem 1950. Elektryfikacja wsi jest już na ukończeniu i — mimo niechętnego stosunku partii do produkowania niewielkich traktorów nadających się do obsługi prywatnych pól — mechanizacja rozszerza się na sektor prywatny. Ale kolejne kampanie — za czasów Gomułki o pełną samowystarczalność w dziedzinie rolnictwa, a za czasów Gierka o zwiększenie dostaw — zakończyły się kolejnymi porażkami. Popyt wyprzedza podaż i braki żywnościowe — zwłaszcza brak mięsa — wciąż jeszcze są na porządku dziennym [548].

Handel zagraniczny Polski stanowi monopol państwa; przeważają transakcje z państwami bloku socjalistycznego. Mimo że wymiana handlowa z wysoko rozwiniętymi krajami Zachodu znacznie wzrosła, osiągając w roku 1975 wartość 34,2% eksportu i 38% importu (według wytycznych planu), handel z krajami członkowskimi RWPG stanowi dwie trzecie ogółu obrotów handlowych Polski. Związek Radziecki, który dostarcza Polsce 42% surowców — 80% ropy naftowej, 80% rudy żelaza i 60% bawełny — i który jest odbiorcą ponad połowy eksportu Polski w dziedzinie przemysłu, pozostaje największym partnerem handlowym PRL. Pod względem wymiany handlowej Polskę należy więc istotnie uznać za kraj zależny od ZSRR. Począwszy od 1956 roku, bilans handlowy stale kształtuje się na korzyść Polski; już choćby z tego powodu rząd ZSRR może nalegać na utrzymanie potężnych inwestycji Polski w sowieckiej gospodarce.

Inwestycje te realizuje się, wprowadzając (tajne) uprzywilejowane kursy wymiany, wysyłając do ZSRR statki budowane w Polsce przy wykorzystaniu nowoczesnej technologii importowanej z Zachodu, a ostatnio również dzięki budowie kolosalnej Huty Katowice wyposażonej w szerokotorową linię kolejową prowadzącą wprost ku sowieckiej granicy. Stąd też, w odróżnieniu od okresu przedwojennego, kiedy eksport polski w przeważającej mierze ograniczał się do produktów żywnościowych i surowców, pierwsze miejsce w eksporcie dzisiejszym zajmuje produkcja przemysłowa, zwłaszcza maszyny i półprodukty. Niestety, poziom techniczny tych produktów nie jest dość wysoki na to, aby mogły stanowić atrakcję dla licznych potencjalnych nabywców na całym świecie. W rezultacie ogólny bilans handlowy stale pozostaje ujemny:

Import Eksport Bilans (w milionach złotych dewizowych)

1950 2673 2537 -137

1965 9361 8911 - 450

1971 16151 15489 - 662

1976 46100 36600 - 9500

Co więcej, przeprowadzenie jakiejkolwiek rzetelnej analizy statystyk dotyczących handlu bezustannie utrudniają niezwykłe wymogi tajemnicy państwowej. Zasady finansowe rozrachunków z zagranicą; warunki pożyczek zagranicznych; szczegóły związane z zakupem licencji czy umowami o wymianie towarów — wszystko to jest starannie utajniane. Przeczy się nawet tak z pozoru niewinnym faktom, jak kupno zboża za granicą, sprzedaż mięsa do ZSRR, reeksport kawy czy handel bronią między krajami RWPG. Na mocy zarządzenia cenzury z 1976 roku w podręcznikach zajmujących się specyfiką polskiego handlu zagranicznego nie wolno wymieniać takich terminów, jak: „kurs”, „obciążenia”, „subwencja” czy „dotacja”. [549]

Tak zwane „warunki szczególne”, o których często wspomina się mętnie w oficjalnych usprawiedliwieniach stanu polskiej gospodarki, mają charakter głównie społeczny i polityczny. Mówi się o historycznej i rzekomo nieuleczalnej alienacji większości ludności w stosunku do państwa oraz do przedsiębiorstw państwowych, w których większość owej ludności jest zatrudniona. Przez cały okres wojen i rozbiorów współczesnej epoki nauczono Polaków okazywać władzom tylko niezbędne minimum szacunku, kręcić i oszukiwać w sprawach publicznych, całą zaś energię wykorzystywać na zabieganie o własne dobro. Wrogi stosunek do reżimu dyktuje im instynkt. W rezultacie mnożą się biurokratyczne instytucje kontroli, za pomocą których kierownictwo bezskutecznie usiłuje przeciwstawiać się głęboko zakorzenionym nawykom wykazujących nieograniczoną pomysłowość pracowników. Niska wydajność i poziom produkcji oraz karygodna nieudolność często nie znajdują żadnych istotnych uzasadnień technicznych czy gospodarczych.