Анатоль Бензярук - Касцюшкі-Сяхновіцкія. Гісторыя старадаўняга роду

Ужо ў ХІХ стагоддзі даследчыкі атаясамлівалі сяло Гарадзец, якім валодаў продак Касцюшкаў-Сяхновіцкіх, з сучаснаю Гарадною Столінскага раёна Брэсцкай вобласці.

Гэтае паселішча, упершыню згаданае ў гістарычных дакументах пад 1448 годам, здавён было вядомае як цэнтр ганчарнай вытворчасці, а з цягам часу стала мястэчкам, якое карысталася магдэбургскім правам і мела свой уласны адметны герб [42].

Падзеі, што адбываліся вакол Сцяпанскай зямлі, не выходзілі з полю зроку Касцюшкі Фёдаравіча.

Праз нейкі час пасля пазбаўлення бацькавай спадчыны “на Гарадцы, Татовічах і Влюхчах”, князь Канстанцін Астрожскі перадаў трэцюю частку былых земляў Фёдара з сялом Гарадзец (Гарадная) Сцяпану Варапаевічу, ажанёнаму з Жданай Фёдараўнай.

Пасля смерці швагера браты Фёдаравічы, спасылаючыся на ранейшыя гаспадарскія лісты, запатрабавалі ад сястры вярнуць ім Гарадзец і нават выклікалі яе ў велікакняскі суд. Аднак Ждана зусім не жадала весці цяжбу з братамі. Таму 9 лютага 1545 года яна добраахвотна склала ліст, у якім афіцыйна адмаўлялася ад сваіх правоў [43]:

“Я, Степановая Воропаевича Ждана Федоровна, сознавам тым моим листом, што братья мои рожоные пан Гурко а пан Костюшко Федоровичы позвы господарскими позвали были мене до господаря его милости на рок судовыи о имение нашом отчизное Городец в повете Степанском, которого я в держанию есть менячи собе мети тое имение Городец за отчизну, где я за тыми позвы господарскими яко будучи невеста хворая не могла есми перед господарем его милостию стати на тые роки и к тому, ведаючи то, иж тое имение Городец есть их властная отчызна и моя, а не хотячы в том собе от них яко от отчычем и рожоное братии своее жадное трудности и шкоды за тым позванем их прыняти, за их властную отчызну добровольне есми их милости того имения Городца отчызны их поступила не вдаючыся в жадное то имение Городец само в собе и во всих пожытках своих сие мает им самим и их детям и на потом будучым их шчадкам мают их милостъ тое свое имение Городец спокоине держати и уживати и мене яко сестру свою на том имении ховати и мною сие опекати и от кривд боронити аж до моего живота и на то есм пану Гурку и пану Костюшку Федоровичам дала сесь мои лист с моею печатъю а при том были добрые сведомы земяне земли Волынское повету Луцкого их милость пан Яско Мотхеевич Чечнинскии а пан Иван Покотило и для лепшые твердости того моего листа просила есми тых панов земян о печати абы их милости на мою прожбу вчынили и печати свои прыложили их милостъ то для мене здзелатъ рачыли к сему моему листу”.

Дакумент яскрава сведчыў, што першыя Касцюшкі не перарывалі сваёй сувязі са Сцяпанскаю зямлёю і па-ранейшаму лічылі Гарадзец свёй вотчынай.

13 красавіка 1546 года вялікі князь Жыгімонт Аўгуст, разгледзеўшы гэтую справу ў Вільні, дазволіў Касцюшку і Гурку Фёдаравічам трымаць Гарадзец і несці васальную службу з гэтага маёнтка.

На жаль, цяпер ужо немагчыма дакладна даведацца, калі Касцюшкі канчаткова адмовіліся ад сваіх правоў на Гарадзец. Мабыць, гэта адбылося да 1579 года, калі паселішча атрымала права на самакіраванне [44].

Яшчэ раней цэнтр зямельнай спадчыны Касцюшкаў перамясціўся на поўдзень тагачаснага Камянецкага павета Падляшскага ваяводства. І сюды ў памяць пра Сцяпань на Гарыні, яны перанеселі назву вёскі Сцяпанкі (у Жабінкаўскім раёне), утворанай прыкладна ў пачатку ХVІ стагоддзя [45].

А цэнтрам зямельнай спадчыны Касцюшкаў, будучым іх “дваранскім гняздом”, зрабіўся блізкі да Сцяпанак маёнтак Сяхновічы, набыты ва ўладанне ад Жыгімонта І.

За некалькі стагоддзяў імя Касцюшкаў і назва родавых Сяхновічаў сталі адным цэлым.

У ХVІІ стагоддзі Ш. Акольскі і ў ХVІІІ стагоддзі К. Нясецкі аднагалосна сцвярджалі, што кароль і вялікі князь Казімір надаў аднаму з Касцюшкаў (не названаму па імені) гэты маёнтак у падзяку за верную службу [46].

У 1864 годзе К. Вуйціцкі ў сваёй вялікай біяграфіі Тадэвуша Касцюшкі, створанай для “Усеагульнай энцыклапедыі”, упершыню сцвярджаў, што такое наданне адбылося ў 1458 годзе [47]. Праз чвэрць стагоддзя гэтая дата, падхопленая аўтарамі артыкула пра Сяхновічы ў папулярным “Геаграфічным слоўніку Польскага каралеўства і іншых краёў славянскіх” (1889 год) [48], увайшла ў шырокі навуковы ўжытак. Гісторыкаў не засмучаў нават той факт, што інфарацыя была ўзята з вельмі ненадзейнай і супярэчлівай крыніцы і не мела ніякага дакументальнага пацвярджэння. У Беларусі напрыканцы ХХ стагоддзя названая дата ўвогуле зрабілася амаль аксіёмаю [49].