Анатоль Бензярук - Касцюшкі-Сяхновіцкія. Гісторыя старадаўняга роду

У біяграфіях Пацея і Касцюшкі мелася агульная рыса: абодва былі фактычнымі заснавальнікамі сваіх родаў, ад іх імён утварыліся вядомыя на Брэстчыне і далёка за яе межамі прозвішчы Пацеяў і Касцюшкаў. У абедзвюх сем’ях у рэшце рэшт з цягам часу з’явіліся славутыя нашчадкі: епіскап брэсцкі ды ўладзімірскі Іпацій Пацей і генерал Тадэвуш Касцюшка.

Усе актавыя лісты, складзеныя пры жыцці першага сяхновіцкага ўладара, нязменна і пераканаўча называюць яго “КОСТЮШКО”. Бясспрэчна, імя ўзнікла як памяншальная форма лацінскага імя Канстанцін [60]. Аднак усялякія спробы замест назвы “КОСТЮШКО / КОСЦЮШКО / КАСЦЮШКА / KOŚCIUSZKO” ўжываць поўную ягоную форму, як гэта робяць амаль усе біёграфы Касцюшкаў [61], трэба прызнаць неапраўданымі.

Імёны тыпу “ТИШКО” (замест Цімафей), “ИВАШКО” (замест Іван), “МОЖЕЙКО” (замест Майсей), “ВАСКО” (замест Васіль), “ХОДКО” (замест Фёдар), якімі карысталіся Хадковічы-Каранёўскія, а таксама “ГУРКО” (замест Рыгор) і “КОСТЮШКО” (замест Канстанцін), якія ўжывалі Касцюшкі-Сяхновіцкія, для ХV — ХVІ стагоддзяў лічыліся нарматыўнымі, зацверджанымі ў шматлікіх справаводчых паперах [62].

Тым больш, што ў разгледжаных намі вышэй актах ад 1511 і 1545 гадоў побач з Касцюшкам Фёдаравічам нязменна сустракаецца імя князя Канстанціна Іванавіча Астрожскага, пададзенае ў варыянтах: “КОСТЕНТИН / КОСТЕНЪТИН, КОСТЯНТИН / КОСТИАНТИН”.

Атрымліваецца, што для сярэдняга і дробнага баярства ў той час нярэдка ўжываліся памяншальныя формы, а вышэйшае дваранства насіла імёны, якія мелі поўную форму.

Аднак чаму менавіта імя Касцюшкі Фёдаравіча, а не ягонага бацькі пазней ператварылася ў сямейнае прозвішча? Для адказу на гэтае пытанне патрэбна ўважлівей разгледзець кар’еру Касцюшкі.

Пасля набыцця спадчыннага Сяхновіцкага маёнтка, як вынікае з акта ад 15 студзеня 1515 года, ён зрабіўся “дваранінам гаспадарскім”, выканаўцам даручэнняў вялікага князя. Напрыканцы 1514 года (ці ў самым пачатку наступнага) Касцюшка Фёдаравіч збіраў вайсковы падатак (“серабшчыну”) з земляў Кобрынскага княства [63].

Тут да месца будзе цалкам прывесці згаданы дакумент, які дазваляе дадаць некаторыя фарбы да партрэта заснавальніка Касцюшкавай радзіны:

“Я, Ян Миколаевич, маршалок земскии, державца Слонимскии. Жаловал нам дворянин господарьскии Костюшко Федорович на маршалка господарьского на пана Венслава Костевича: коли господарь его милость казал мне на людех его Кобринских совито серебщину правити, иж на рок серебщины до скарбу господарьского не отдали; и велел ми его милость децкован с сохи по грошу взятии; и я пане его в Кобрыне был с листы господарьскими; и едучи с Кобрыня, пограбил был есми в людеи за тое децкованье шестеро конеи; и они, мене угнавши тыи вси кони свои, и надто еще моих власных шесть конеи отняли и иншии речи побрали.

И пан Венслав к тому мовил: был ты у пане моее, и она тебе за то чьстила и даровала; и ты, едучи оттуль, безвиннее в людеи моих пограбил 17 конеи. Ино в том смотрел нас староста берестеискии пан Юрьи Ильиничъ а князь Семен Чорторыискии и нашли тебе в том винного, и тыи кони казали тобе зася людем моим поотдавати. А естли будет пан Юрьи и князь Семен в том мене с тобою не судити, готов хочу в том винен без каждого права быти.

И Костюшко рек: пан Юрьи и князь Семен в том мене не судили, нежли только перед их милостью размова была, а конца праву их милость не вчинили.

И мы то отложили до пана Юрья и до князя Семена их милости. И потом, будучи в Берестьи, поведили мне тую речь пан Юрьи и князь Семен их милость тым обычаем: была деи в том размова перед нами, права ни которого не было, они тежь конца есмо тому межи ними не вчинили.

Ино мы, подле их милости отповеди, пана Венслава нашли в том винного и казали есмо ему Костюшка в том перееднати и за то ему досыть вчинити; а в таковои речи господаря его милости”.

Як бачым, нягледзячы на тое, што Касцюшка дзейнічаў афіцыйна, у межах закону і ў пацверджанне сваіх паўнамоцтваў прадставіў гаспадарскі ліст, кобрынскія падданыя абрабавалі яго ў дарозе, а ўладары Кобрына — княгіня Ганна Сямёнаўна Кобрынская (? — 1519) і яе муж Венслаў (Венцлаў) Касцевіч (каля 1480 — 1532) — спрабавалі перад земскім маршалкам Янам Радзівілам (каля 1474 — 1522) бараніць рабаўнікоў. Аднак вялякі князь Жыгімонт І уступіўся за свайго служэбніка і прымусіў В. Касцевіча выдаць Касцюшку кампенсацыю за шкоду, якую той пацярпеў пры выкананні дзяржаўнага даручэння.