См.: Чубинашвили Г. Н. Архитектура Кахетии… С. 333–334.
Plontke-Lüning A. Op. cit. Kat. S. 238–239.
Plontke-Lüning A. Op. cit. Kat. S. 374.
Другим плодом влияния Санагире может быть именно каменная имитация кладки cloisonné на стенах «трехцерковной» базилики в Зегани.
Следует помнить, что храм в Акуре построил картлийский эристав эриставов.
Чубинашвили Г. Н. Архитектура Кахетии… С. 407–416.
ЛК 149.32, 158.22, 161.9.
Чубинашвили Г. Н. Архитектура Кахетии… С. 405–407.
Там же. С. 416–423.
В Цандрыпше, Алахадзы, Леснянской II.
Парехи, Свети, Стале в Кларджетии, Урта, Отхта Экклесия, Пархали в Тао.
Для послеарабской Армении, где полностью доминирует «крестово-купольный зал», можно отметить лишь три случая появления свободно стоящих столпов: Татев и Ваанаванк в Сюнике (оба — из трансформации «крестово-купольного зала») и собор в Ани, возможно, вдохновленный византийской архитектурой, с которой его создатель Трдат познакомился в Константинополе ( Cuneo P. et al. Op. cit. P. 416–420, 424–425, 660–661).
Jantzen H. Die Naumburger Stifterfiguren. Stuttgart, 1959. S. 14.
Demus O. Byzantine Art and the West. N. Y., 1970. P. 170. Эрнст Китцингер и Отто Демус на конкретных примерах показали, что создатели готического натурализма вдохновлялись как новейшими для своего времени тенденциями византийской живописи и пластики, так и более ранними, классическими для самой Византии образцами юстиниановского времени и Македонского ренессанса ( Kitzinger E. The Byzantine Contribution to Western Art of the Twelfth and Thirteenth Century // Dumbarton Oaks Papers. 1966. Vol. 20. P. 25–47).
Chastel A. L’Italie et Byzance. P., 1999. P. 163.
Schubert E. Bemerkungen zu Studien zur frühgotischen Architektur und Skulptur des Naumburger Doms // Kunstchronik. 1999. Bd. 52. Nr. 12. S. 577–588; Strähle G. Der Naumburger Meister in der deutschen Kunstgeschichte: einhundert Jahre deutscher Kunstgeschichtsschreibung. 1886–1989: Diss. München, 2009.
Belting H. Wappen und Porträt. Zwei Medien des Körpers // Das Porträt vor der Erfindung des Porträts / hrsg. v. M. Büchsel, P. Schmidt. Mainz, 2003. S. 90; Dale Th. The Portrait as Imprinted Image and the Concept of the Individual in the Romanesque Period // Le portrait. La représentation de l’individu / a cura di A. Paravicini Bagliani, J.-M. Spieser, J. Wirth. Firenze, 2007. P. 97. (Micrologus’ Libr.; 17).
Пословица зафиксирована Квинтилианом, а около 1500 г. — в «Адагиях» Эразма Роттердамского (3, 1, 60) ( Moos P. von. An vestis virum facit? Das mittelalterliche Kleid als Identitätssymbol und Identifikationsmittel // Unverwechselbarkeit. Persönliche Identität u. Identifikation in der vormodernen Ges. / hrsg. v. P. von Moos. Köln; Weimar; Wien, 2004. S. 123–146).
«…leonina facies quasi in quadrangulum se dilatat. Eminentia naris ad totius corporis venustatem naturali est moderatione propensa, arcuati pedes, equestres tibiae, thorax extensior, lacerti pugiles virum fortem, agilem et audacem denuntiant; in quodam tamen articulo pedis eius pars unguis innascitur carni, atque in contumeliam totius pedis vehementer increscit. Manus eius quadam grossitie sua hominis incuriam protestantur; earum enim cultum prorsus negligit» ( Petrus Blesensis. Epistola LXVI // PL. Vol. 207. Col. 197B — C).
«Ut enim iuxta consuetudinem hominum loquamur, qui imagines regum uel potentum componunt, formae figuram parificant amictuque purpureo regalem dignitatem depingunt, diciturque etiam secundum humanam consuetudinem imago rex…» ( Guillelmus a Sancto Theodorico. De natura corporis et animae libri duo / ed. P. Verdeyen SJ // Idem. Opera omnia. P. III: Opera didactica et spiritualia / ed. by St. Ceglar SDB, P. Verdeyen SJ. Turnhout, 2003. Chap. 85. P. 133. (Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis; LXXXVIII)).
Цит. по: Recht R. Le portrait et le principe de réalité dans la sculpture: Philippe le Bel et l’image royale // Europäische Kunst um 1300. Wien; Köln; Graz, 1986. S. 196.
Canetti L. Impronte di gloria. Effigie e ornamento nell’Europa cristiana. Roma, 2012. P. 203–242. (Studi storici Carocci).
Виллибальд Зауэрлендер, едва ли не самый авторитетный из ныне живущих историков средневековой пластики и одновременно один из самых свободных от каких-либо национальных предрассудков, неоднократно критиковал разного рода националистические, ностальгические, психологические и характерологические прочтения наумбургской программы и родственных ей памятников Германии, начиная с классического исследования 1977 г., написанного в связи с масштабной штутгартской выставкой, посвященной Штауфенам, и заканчивая относительно недавними работами ( Sauerländer W. Die Naumburger Stifterfiguren. Rückblick und Fragen // Die Zeit der Staufer. Geschichte — Kunst — Kultur: in 5 Bd. / hrsg. v. R. Haussherr, C. Väterlein. Stuttgart, 1979. Bd. 5. S. 169–178; Idem. Phisionomia est doctrina salutis. Über Physiognomik und Porträt im Jahrhundert Ludwigs des Heiligen // Das Porträt vor der Erfindung des Porträts / hrsg. v. M. Buchsel, P. Schmidt. Mainz, 2003. S. 119). Сомневаюсь, что можно считать наумбургскую программу «учебником физиогномики», как предлагает не без оснований, но несколько поспешно мой друг Жан Вирт ( Wirth J. L’image à l’époque gothique (1140–1280). P., 2008. P. 148–149).
Читать дальше