Рехт Р. Верить и видеть… С. 238.
Sauerländer W. Vom Gelächter des Teufels zur Ironie der Philosophen // Jb. der Bayerischen Akad. der schönen Kunste. 1999. Bd. 13. S. 30–79. О дискуссии на тему «готической улыбки» см.: Binski P. Becket’s Crown. Art and Imagination in Gothic England. 1170–1300. New Haven; L., 2004. P. 233–259.
Предшествующие точки зрения представлены в работе: Büchsel M. Nur der Tyrann hat sein eigenes Gesicht. Königsbilder im 12. und 13. Jahrhundert in Frankreich und Deutschland // Das Porträt… S. 135–137. Единственным источником для полноценного изучения реймсских масок, на месте зачастую невидимых без специальных лесов, следует считать более или менее полный фотографический свод, использующий фотографии XIX–XX вв., подготовленный Рихардом Хаманом-МакЛином и Изе Шюслер ( Hamann-MacLean R., Schüssler I. Die Kathedrale von Reims. Т. II: Die Skulpturen. Stuttgart, 1996).
Дворжак М. История искусства как история духа. СПб., 2001. С. 114 (1-е изд. 1924); Mâle E. L’art religieux du XIIIe siècle en France. P., 1948. Р. 76; Wirth J. Op. cit. Р. 165–176.
Sauerländer W. Naumburger Stifter… S. 196–197, 226.
Idem. Phisionomia est doctrina salutis… S. 101–122; Idem. The Fate of the Face in Medieval Art // Set in Stone: The Face in Medieval Sculpture / ed. Ch. T. Little. Washington, 2005. P. 3–17; Idem. Intentio vero nostra est manifestare… ea, que sunt, sicut sunt. Bildtradition und Wirklichkeitserfahrung im Spannungsfeld der staufischen Kunst // Stauferzeit. Geschichte. Literatur. Kunst / hrsg. v. R. Krohn u.a. Karlsruhe, 1978. S. 119–131.
Воскобойников О. С. Душа мира. Наука, искусство и политика при дворе Фридриха II. М., 2008. С. 248–250; Он же. Физиогномика, наука не для всех // Сред. века. 2012. Вып. 73 (1–2). С. 264–277; Voskoboynikov O. La fisiognomica scolpita nel Duecento // Statue. Rituali, scienza e magia dalla tarda Antichità al Rinascimento / a cura di L. Canetti. Firenze, 2017. Р. 417–442.
«Sunt etenim multa animalia quibus per consimilitudinem multi homines id est viri et mulieres eis appropriantur propter bestiales mores quos habent et trahere videntur extra usitatem humane nature se applicantes moribus bestiarum. Non tamen dicimus quod ipsi homines sint ipsa animalia, sed in tantum eos appellamus bestiales in quantum errare videntur ab usitate humana sapientum, et sic sepe dicuntur ac proprie appellantur ab aliis hominibus qui habent odio bestiales mores» (Oxford. Bodl. Canon. Misc. 555. Fol. 71rB).
Agrimi J. Ingeniosa scientia naturae. Studi sulla fisiognomica medievale. Firenze, 2003. P. 40.
Köhler Th. W. Homo animal nobilissimum. Konturen des spezifisch menschlichen in der naturphilosophischen Aristoteleskommentierung des dreizehnten Jahrhunderts. Leiden, 2008. S. 233–235.
См., например, интересное исследование Доминика Олариу: Olariu D. La genèse de la représentation ressemblante de l’homme. Reconsidérations du portrait à partir du XIII esiècle. Bern u.a., 2014.
См. подробнее: Дмитриев М. В. От антииудаизма к иудаизантизму в православной культуре Востока Европы в конце XV–XVI вв. // Polystoria. Цари, святые, мифотворцы в средневековой Европе / отв. ред. М. А. Бойцов, О. С. Воскобойников. М., 2016. С. 207–208.
См. сайт ЛМИ ВШЭ (www.medieval.hse.ru) и ст.: Дмитриев М. В. Московская Русь перед лицом «иноверия»: восточнохристианская модель религиозно-культурного плюрализма? // Средневековая Европа: Восток и Запад / отв. ред. М. А. Бойцов. М., 2015. С. 233–324.
Блестящее исследование многих этих памятников для предшествующего периода, XI–XV вв., осуществил шведский ученый А. И. Пересветов-Мурат ( Pereswetoff-Morath A. I. Grin without a Cat: in 2 vols. I: «Adversus Iudeaos» Texts in the Literature of Medieval Russia. 988–1504; II: Jews and Christians in Medieval Russia. Lund, 2002. (Lund Slavonic Monographs; 4–5)).
Первой ласточкой стала в свое время важная статья Д. Толле: Tollet D. La littérature antisémite polonaise de 1588 à 1668. Auteurs et éditions // Rev. française d’histoire du livre. 1977. Vol. XIV. P. 3–35. См. также: Мочалова В. «Евреи» и «грех» в польской литературе XVI–XVII вв. // Концепт греха в славян. и еврей. культур. традиции. М., 2000; Она же. Евреи в Польше: история в зеркале литературы // Славяне и их соседи. Вып. 5: Еврей. население в Центр., Вост. и Юго-Вост. Европе. Сред. века — Новое время. М., 1994. С. 159–175; Bartoszewicz K. Antysemityzm w literaturze polskiej. XV–XVIII вв. Warszawa; Kraków, 1914; Guldon Z., Wijaczka J. The Accusation of Ritual Murder in Poland, 1500–1800 // Jews in Early Modern Poland / ed. by G. D. Hundert. 1997. P. 99–140. (Polin.; X); Iidem. Procesy o mordy rytualne w Polsce w XVI–XVIII wieku. Kielce, 1995; Link-Lenczowski A. Les textes judéophiles et judéophobes en Pologne aux XVIIe et XVIIIe siècles // Les textes judéophobes et judéophiles dans l’Europe chrétienne à l’époque moderne / textes réunis par D. Tollet. P., 2000. P. 205–216; Tazbir J. Żydzi w opinii staropolskiej // Idem. Świat panów Pasków. Eseje i studia. Łódź, 1986. S. 213–241; Tollet D. Accuser pour convertir. Du bon usage de l’accusation de crime rituel dans la Pologne catholique à l’époque moderne. P., 2000 (на P. 269–272 приведен обширный, но далеко не исчерпывающий библиографический список польских антииудейских и антисемитских текстов XVI–XVIII вв.); Węgrzynek H. «Czarna legenda» Żydów. Procesy o rzekome mordy rytualne w dawnej Polsce. Warszawa, 1995.
См.: Cała A. Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej. Warszawa, 1992; англ. пер.: Cala A. The Image of the Jew in Polish Folk Culture. Jerusalem, 1995.
Читать дальше