Современное состояние вопроса с кратким обзором предшествующей историографической традиции можно найти в недавней диссертации Марка Каунце: Kauntze M. Authority and Imitation. A Study of the Cosmographia of Bernard Silvestris. Leiden, 2014. P. 1–5. (Mittellateinische Studien u. Texte; XLVII).
Guillaume de Lorris. Le Roman de la Rose / ed. F. Lecoy. P., 1965. T. I. Р. 5–15 (129–460).
«Celum, terra, quasi mas, femina iure notantur, / Quod tellus, fecunda polo, parit omne caducum, / De celi rore quia concipit atque calore, / Qu duo sunt ut sperma viri muliere receptum. / Inde duos sexus statuit Natura creatrix, / Ut per eos omnis fieret generatio carnis. / Est microcosmus homo veterum ratione vocatus, / Qui cosmus minor est, cosmi maioris imago: / Debet enim proles imitari iure parentes. / Ossa notant lapides, caro terram, flumina vene» ( Milo. De mundi philosophia / ed. R. Pack // Proc. of the American Philosophical Soc. 1982. Vol. 126. No. 2. P. 160 (61–70). См. также его комментарий: Ibid. P. 172–173).
О значении огня рассуждали в XII столетии многие, опираясь на «Асклепия», «Большое введение» Альбумазара и отчасти наследие стоиков: согласно Цицерону, огонь — одновременно субстанция и жизненная сила (О природе богов. Кн. II. IX, 23–24); Stock B. Myth and Science in the Twelfth Century: A Study in Bernard Silvester. Princeton, 1972. P. 139–141.
«Ignis atque ethereus, sociabilis et maritus, gremio Telluris coniugis affusus, generationem rerum publicam, quam de calore suo producit ad vitam, eam inferioribus elementis comodat nutriendam. Spiritu animantium de convexis celestibus evocato, terra corporibus prebet operam nutriendis, et a nutricationis offitio non desistit, adusque naturalibus satisfecerit incrementis» (Megacosmus. P. 117 (IV, 2)).
«Асклепий» говорит о размножении как о «тайне», в которой пребывают «божественные милосердие, радость, веселие, желание и любовь». «Ex domino illo totius naturae deo hoc sit cunctis in aeternum procreandi inuentum tributumque mysterium, cui summa caritas, laetitia, hilaritas, cupiditas amorque diuinus innatus est» (Asclepius // Corpus hermeticum / ed. e commento di A. D. Nock, A.-J. Festugière; a cura di I. Romelli. Milano, 2005. P. 552 (21)).
См. подробнее: Воскобойников О. С. Право на миф. Введение в поэтику Шартрской школы // Polystoria: Цари, святые, мифотворцы в средневековой Европе / отв. ред. М. А. Бойцов, О. С. Воскобойников. М., 2016. С. 153–156.
Jacquart D. Les emprunts de Guillaume de Conches aux théories médicales // Guillaume de Conches: Philosophie et science au XIIe siècle / études réumes par B. Obrist, I. Caiazzo. Firenze, 2011. P. 109–110.
«Unde et natura organum corporis usui rationis per omnia componit et coaptat. Verbi gratia: uide manus corpori copulatas, quod in nullo inuenies animali irrationali. Ex quo quanta in corporis humani organo subsequatur harmonia aduerte» ( Guillelmus a Sancto Theorodico. Op. cit. P. 126 (66). Ср.: Ibid. P. 122 (54–55)). Его полемическое письмо Бернарду Клервоскому о заблуждениях Гильома Коншского, где он призывает отлучить шартрского «выскочку» от церкви, выйдет в кн.: Шартрская школа… С. 293–299.
Как резонно отметила недавно Даниэль Жакар в еще не опубликованном докладе (семинар «Символическое Средневековье» в НИУ ВШЭ, прошедший в апреле 2016 г.), помимо галеновской медицины в переводах Константина Африканского источником вдохновения для рефлексии над «одушевленностью тела» стал дважды переведенный в XII столетии с греческого трактат Немезия Эмесского «О природе человека». Именно в этом авторитетном тексте последователя Галена и набожного епископа IV в. читатель XII в. мог найти стройное сочетание платоновско-галеновской доктрины микрокосмоса с христианским представлением о «венце творения» ( D’Alverny M.-Th. L’homme comme symbole: le microcosme // Settimane di studio del Centro italiano di studi sull’alto medioevo. Vol. 23: Simboli e simbologia nell’alto medioevo. Spoleto, 1976. P. 143; Немезий Эмесский. О природе человека. М., 1998).
Высказанная Катценелленбогеном гипотеза, ничем не доказуемая документально, но безусловно резонная, закрепилась. См., например: Williamson P. Gothic Sculpture. 1140–1300. New Haven; L., 1995. P. 15–16.
Рехт Р. Предмет истории искусства // Он же. Верить и видеть. Искусство соборов XII–XV веков. М., 2014. Прил. С. 313–334.
Vöge W. Die Bahnbrecher des Naturstudiums um 1200 // Ztschr. für bildende Kunst. 1914. Bd. 49. S. 193–216.
Katzenellenbogen A. Op. cit. P. 73.
Этот мотив настолько очевиден, что напрашивается безусловно анахронистическая аналогия с «Гармодием и Аристогитоном», к которым, в свою очередь, восходят «Рабочий и колхозница».
Vöge W. Op. cit. S. 205.
«Sileat etiam omnis coniecturalis ac uana ratiocinatio eorum qui in particulis quibusdam corporis intellectualem includunt uirtutem, quorum alii quidem in corde principatum esse constituunt, alii uero in cerebro animum ordinari contendunt, et super haec singuli suas afferunt physicas coniecturas» ( Guillelmus a Sancto Theodorico. Op. cit. P. 125 (63)).
Ганс Янцен выразился так об оттоновской живописи, но термин во многом верен и для других периодов и стилей ( Jantzen H. Op. cit. S. 80–81).
Kurmann P. Die Vermenschlichung der Heilsbotschaft. Französische Skulptur der Gotik 1140 bis 1260 zwischen Realitätsnähe und hieratischer Feierlichkeit // Realität u. Projektion. Wirklichkeitsnahe Darstellung in Antike u. Mittelalter / hrsg. v. M. Buchsel, P. Schmidt. Berlin, 2005. S. 105.
Читать дальше