Станіслаў Акіньчыц - Залаты век Беларусі

Але ня толькі перакладамі і рэлігійнымі трактатамі Марцін Лютар абнаўляў царкву. Ён пісаў таксама песьні, якія сьпявалі па ўсёй Нямеччыне і за яе межамі. Ягоныя псальмы распаўсюджвалі Эвангельле хутчэй за ягоныя пропаведзі. Марцін Лютар зрэфармаваў таксама літургію, праводзячы яе на нямецкай мове і ставячы ў яе цэнтры пропаведзь Слова Божага.

Вучэньне Лютара можна абагульніць наступнымі прынцыпамі:

1. Sola gratia - толькі ласка Божая. Чалавек сваімі ўласнымі намаганьнямі ніяк ня можа заплаціць за свае грахі. Бог Сам вырашыў гэтую праблему, паслаўшы Свайго Сына Ісуса Хрыста, Які Сваёй сьмерцяй заплаціў за кожнага грэшніка. Чалавек нічым не заслужыў свайго выратаваньня, гэта ініцыятыва міласэрнага Бога.

2. Sola fides - толькі вера. Адказам чалавека на Божую ініцыятыву павінна быць вера. Вера - гэта прыняцьцё таго, што Бог ужо зрабіў для кожнага чалавека. Чалавек сам па сабе ня можа быць праведным. Праведнасьць зьяўляецца дарам ад Бога, які прыходзіць толькі празь веру.

3. Sola Scriptura - толькі Сьвятое Пісьмо. У Бібліі Бог адкрывае Свой плян, які мае для кожнага чалавека і для сьвету. Біблія зьяўляецца адзіным крытэрам, які паказвае Божыя стандарты для кожнай сфэры жыцьця чалавека.

4. Sola Christo - толькі Хрыстос. Няма іншага шляху выратаваньня чалавека, як толькі вера ў Ісуса Хрыста. Верыць у Хрыста - гэта значыць імкнуцца жыць жыцьцём Сына Божага. Насьлядаваньне Хрыста зьяўляецца сутнасьцю хрысьціянскага жыцьця.

Рэформы, пачатыя Марцінам Лютарам, ахапілі ўсю Эўропу. У 1526 годзе Альбрэхт Гогенцольлерн абвесьціў лютаранства афіцыйным веравызнаньнем Прусіі. У гэты самы час Швэцыя вяла змаганьне за вызваленьне ад дацкага панаваньня, і змагары за незалежнасьць ішлі пад штандарамі Рэфармацыі, ствараючы лютаранскую царкву ў сваёй краіне. У 1529 годзе нямецкія князі на імпэратарскім сойме ў Шпэеры выступілі з пратэстам супраць пастановаў, скіраваных на забарону рэфармацыйнага руху. З гэтага часу пасьлядоўнікаў Рэфармацыі сталі называць пратэстантамі.

У 1518 годзе рух Рэфармацыі ахапіў Швайцарыю. Гэтая горная краіна ўяўляла сабою саюз вольных кантонаў, кожны зь якіх быў малою рэспублікаю. З тых часоў, калі швайцарцы, абараняючы незалежнасьць сваёй краіны, разьбілі славутыя аддзелы бургундзкіх рыцараў, усе эўрапейскія валадары запрагнулі мець у сваім войску швайцарскую пяхоту. Маладыя людзі з альпійскіх вёсак ішлі ў чужаземныя войскі і сотнямі гінулі на палях бітваў. Лямантам у пустыні стаў голас Ульрыка Цвінглі, патрыёта і рэфарматара, які з амбоны катэдральнага касьцёлу ў Цюрыху выступіў супраць наёмнай службы, нязгоднай з хрысьціянскай маральнасьцю. Абвяшчаючы, як і Лютар, збаўленьне празь веру, Цвінглі выступіў таксама супраць індульгенцыяў, заклікаючы выгнаць з гораду тых, хто прадае адпушчэньне грахоў, як ашуканцаў і махляроў, і сьцьвердзіў, што толькі Біблія ўтрымлівае прынцыпы, абавязковыя для кожнага хрысьціяніна. У хуткім часе рада Цюрыху абвесьціла пра пераход кантону на бок Рэфармацыі. Замест незразумелай лаціны ў царкоўных пропаведзях загучала родная мова. Цюрыхскія цэрквы пазбавіліся алтароў, абразоў, статуяй і сталі дамамі малітвы. Надаючы царкве першасны вобраз, Цвінглі арганізаваў самакіраваньне ў царкоўных супольнасьцях.

Рэформы Цвінглі прынялі найбольш перадавыя кантоны Бэрн, Базэль, Цюрых. Але спроба распаўсюдзіць Рэфармацыю на ўсю краіну сустрэла ўпарты супраціў так званых «старых» кантонаў, якія мелі немалы даход з наёмнай службы швайцарцаў. Спрэчка пра веру сталася спрэчкаю пра далейшыя шляхі разьвіцьця краіны. Гэта прывяло да вайны. 12 сьнежня 1531 году ў бітве пры Капэлі цюрыхскі аддзел у 1 800 ваяроў быў разьбіты 8-тысячнай арміяй, сабранай старымі кантонамі. Паранены Цвінглі трапіў у рукі ворагаў, якія прапанавалі яму захаваць жыцьцё, калі ён вырачацца сваёй веры, але Цвінглі адмовіўся і быў забіты.

Аднак сьмерць Цвінглі не спыніла Рэфармацыю ў Швайцарыі. Яе працягнуў іншы рэфарматар - Жан Кальвін. Пакаяўшыся ў 1534 годзе, ужо ў 1536 годзе ён скончыў трактат «Хрысьціянскае выхаваньне», названы гісторыкамі «кнігаю, якая мела найбольшы ўплыў на тэалёгію ў гісторыі Царквы» і «клясычным тэкстам францускай мовы». Жан Кальвін вярнуў хрысьціянству праўду, што кожны чалавек створаны Богам для нейкай канкрэтнай мэты, і сэнсам яго жыцьця зьяўляецца знайсьці і рэалізаваць Божы плян. Грэх зрабіў чалавека няздольным ажыцявіць сваё прызначэньне, але Хрыстос вызваліў яго з гэтай няволі і даў яму шанец рэалізавацца. Толькі дзякуючы веры ў Хрыста чалавек можа стаць самім сабою і дасягнуць сваёй мэты. У тым жа 1536 годзе Кальвін быў запрошаны ў Жэневу, вялікі горад, поўны распусты і п'янства. Два гады змагаючыся з немаральнасьцю і духоўнай абыякавасьцю жэнеўцаў, рэфарматар адмовіўся рабіць ламаньне хлеба, калі жыхары гораду не пакаюцца ў сваіх грахах. Рада Жэневы ў адказ пастанавіла выгнаць занадта радыкальнага прапаведніка. Аднак праз тры гады жэнеўскія месьцічы зноў запрасілі Кальвіна да сябе, і ў хуткім часе сьвет убачыў прыклад зрэфармаванага гораду. Вуліцы Жэневы сталі бясьпечныя нават уначы, і ідучы па ім, ня трэба было баяцца, што нехта вылье памыі на галаву або пачне чапляцца нейкі п'яніца. Апошні шынок, дзе прадавалі віно гарадзкім алькаголікам, зачыніўся тры гады таму, а ягоны гаспадар зьехаў у Францыю, дзе людзям яшчэ патрэбна віно, каб уцячы ад праблемаў у сям'і ці ад безнадзейнасьці жыцьця. Каля кожнага дому чыста прыбрана, бо кожная вуліца мае адказнага, які глядзіць за парадкам і мае права штрафаваць таго, хто ператварае сваё жытло ў сьметнік. Квартал гарадзкой басоты цяпер не пазнаць: адзін стаў майстрам, другі працуе ў друкарні, а Жан Дзівак стаў банкірам. Банк яго пакуль што невялікі, але хто ведае, што будзе праз пару дзесяткаў гадоў. Кожны грош палічаны і не ідзе абы-куды, але пускаецца на разьвіцьцё справы. У нядзелю горад пусьцее, бо кожны сьпяшаецца ў царкву, трымаючы пад пахаю Біблію.