Станіслаў Акіньчыц - Залаты век Беларусі

І вось увесь гэты разнастайны, галасьлівы натоўп напоўніў замкавы касьцёл, суцішваючыся, здымаючы каптуры і капелюшы, каб пабожна ўдзельнічаць у імшы, спадзеючыся атрымаць нейкую пэўнасьць, калі ня ў гэтым жыцьці, дык хаця б пасьля сьмерці. Пачалася імша. Хор манахаў з кляштару аўгустыніянаў засьпяваў «Альлелюя», і ўрачыстая мэлёдыя ўзьнялася пад гатычнае скляпеньне касьцёла. Пасьля на амбону ўзыйшоў сярэдняга веку манах у пацёртым, латаным манаскім адзеньні. Лёгкі шум прабег па натоўпу. «Марцін Лютар, прафэсар», - зашаптаў студэнт месьцічу, у якога здымаў пакой на паддашшы. Марцін Лютар стаў на амбоне, выцягнуў некалькі аркушоў паперы, сьпісаных дробнымі літарамі, і гучным голасам прамовіў: «Наш Госпад і Настаўнік Ісус Хрыстос гаворыць: «Пакайцеся!» Ён прагне, каб усё жыцьцё веручых было пакаяньнем». У касьцёле запанавала цішыня. Брат Марцін гаварыў пра тое, што мучыла многіх, што сабраліся ў гэты вечар. «Калі ўсё жыцьцё павінна быць пакаяньнем, чаго вартыя індульгенцыі? Калі можна за грошы набыць прабачэньне грахоў, у чым тады сэнс пакаяньня?» - працягваў манах. З гневам, з абурэньнем Лютар гаварыў пра індульгенцыі, пра безсэнсоўныя спробы адкупіцца ад кары, пра тых, якія падманваюць людзей дзеля асабістай выгоды, прадаючы неіснуючыя квіткі ў Валадарства Нябеснае. Сваю пропаведзь брат Марцін скончыў, зачытаўшы 95 тэзісаў супраць індульгенцыяў, пасьля зыйшоў з амбоны, выйшаў з касьцёлу і прыбіў аркушы з тэзісамі да брамы. «Калі нехта можа абвергнуць тое, што тут напісана, я запрашаю да дыскусіі ці тут, у Вітэнбэргу, ці ў любым горадзе Сьвятой Рымскай імпэрыі нямецкай нацыі», - абвесьціў ён і вярнуўся на сваё мейсца. У касьцёле раптам стала шумна: гэта студэнты пачалі абмяркоўваць тэзісы Лютара, падтрымліваючы ці абвяргаючы прафэсара, але большасьць людзей разгублена маўчала. Хор зноў засьпяваў, служба пайшла далей, але сэрцы сотняў людзей былі ўсхваляваныя словамі, якія яны пачулі.

Дзевяноста пяць тэзісаў ускалыхнулі горад. Некалькі дзён увесь Вітэнбэрг толькі і гаварыў пра пропаведзь брата Марціна. Ужо назаўтра студэнты пераклалі тэзісы Лютара, напісаныя на лаціне, на нямецкую мову, а Ганс Люфт, які меў друкарню паблізу ўнівэрсытэту, надрукаваў гэты пераклад. Шматлікія паломнікі, што прыйшлі на сьвята Ўсіх Сьвятых у горад, панесьлі па ўсёй краіне тэзісы вітэнбэргскага прафэсара. У палацах і ў карчмах пачаліся зацятыя спрэчкі пра індульгенцыі, пра збаўленьне, пра пакаяньне, пра Біблію, пра тое, якой павінна быць царква. Пропаведзь Марціна Лютара стала той запалкай, якая падпаліла Нямеччыну. Уся краіна загаварыла пра Рэфармацыю.

Рэфармацыя - гэта лацінскае слова, якое ўтвараецца праз дадаваньне прыстаўкі «рэ-» да слова «фармацыя». «Фармацыя» азначае наданьне нечаму пэўнага кшталту, формы, а прыстаўка «рэ-» - што дадзенае дзеяньне паўтараецца зноў. Такім чынам, Рэфармацыя - гэта аднаўленьне першапачатковага кшталту, першаснага вобразу. Рэфармацыя - гэта вяртаньне да першакрыніцы - Бібліі, вяртаньне да Божага погляду на Царкву, на грамадзтва, на чалавека. І Марцін Лютар быў тым, хто на поўны голас заявіў пра гэта.

Кім жа быў гэты прафэсар зь Вітэнбэргу, словы якога ўскалыхнулі Эўропу? Марцін Лютар быў манахам ордэну аўгустыніянаў і прымаў дзейны ўдзел у жыцьці каталіцкае царквы як сьвятар і прафэсар тэалёгіі. Здавалася, ён мог бы быць задаволены сваім жыцьцём, стаўшы ў 29 год прафэсарам, а пазьней - вікарыем (наглядчыкам) усіх саксонскіх кляштараў аўгустыніянаў. Але брат Марцін увесь час пытаўся ў сябе: «Як дасягнуць міру з Богам? Як знайсьці ласку ў Бога?» І гэтыя пытаньні не давалі яму спакою.

Для Лютара, як і для іншых вернікаў таго часу, Бог быў грозным, неміласэрным Судзьдзёю, Які сочыць за чалавекам і карае кожны ягоны праступак. Гэтага Бога трэба было задобрыць сваімі ўчынкамі. У Лютара было вельмі чульлівае сумленьне. Некаторыя кажуць, што «надта» чульлівае. Ён рабіў усё, каб здабыць міласьць Бога, але ад гэтага яго жыцьцё станавілася яшчэ горшым. Будучы манахам, сьвятаром, прафэсарам, ён праводзіў сваё жыцьцё ў пастах і малітвах да сьвятых, насіў кашулі з конскага воласу, пастаянна спавядаўся ў сваіх грахах, хадзіў у паломніцтвы, купляў індульгенцыі, выконваў усе патрабаваньні каталіцкай царквы. Але гэта падавалася яму недастатковым, і нават калі ён сам лічыў, што робіць усё магчымае, каб жыць праведна, супакою не было. Ніводзін сьвятар ня мог сказаць яму ўпэўнена, што ён прабачаны, і Лютар сам ведаў, што ня мае міру з Богам. У гэты час ён наведаў Рым, сталіцу хрысьціянства, маліўся, пасьціўся, выконваў усе абрады, дакранаўся ўсіх рэліквіяў, але ўнутры было пуста. Гледзячы на духоўнае і маральнае сапсуцьцё рымскага духавенства, брат Марцін губляў надзею.