Адлер Тимергалин - Сайланма әсәрләр. 1 том. Повестьлар һәм хикәяләр

– Вася агай, бүген-иртәгә хуторга фриц керәчәк, әлбәттә, безне дә әйләнеп узмаячаклар, ди. Нишлибез, биштәрләп капчык асып, көнчыгышка, Рәсәйгә юл тотабызмы, таралышабызмы, әллә шушында калып торабызмы?

– Монда калып нишлик? Әллә немчура үзебезнең Чумактан арурак булыр дисеңме?

«Немецлар безне азиат дип, түбән сортлы раса дип чутлыйлар икән – дөресме? Алар безне чебен урынына да күрмәячәк», – диючеләр күбрәк булса да, арада: «Көтик бераз. Спецдомның яшелчә җире бар, буадагы балыкның бетәсе юк. Үзебезнекеләр әйләнеп кайтканчы җан асрарбыз әле», – дип санаган утрак тормыш яклылар да җитәрлек була.

Шулчакны бүлмәгә Василий Фомич кереп, ишек янындагы табуреткага утыра. Түрдән урын алырга чакырсалар да, карт мондый хөрмәттән баш тарта.

Бергә киңәшләшкәннән соң, уртак фикергә киләләр. Соңгы сүзне Василий Фомич әйтә:

– Кем тели – бәйләп тотучы юк, юллык ризык та алсыннар. Әмма бүгенгә шушында калу акылга муафыйк. Бергә-бергә булу хәерле… Мир күзендә булсаң, әҗәл дә хәләл, – ди.

Китәргә җыенган унбишләп тәвәккәл малайны тизрәк юлга әзерлиләр, чөнки фронт сызыгы күзгә күренеп якыная, инде кичке шәфәкъ баткач та, көнбатышта шомлы ут шәүләсе сүнми.

Азат берсеннән-берсе кече энекәшләре белән беркая да кузгала алмый, әлбәттә.

Ике көннән тимер капка каршысына немецларның беренче мотоцикллары килеп туктый. Капканы, билгеле инде, автомат түтәсе белән төя башлыйлар.

– Оffen! Ачарга!

Капканы Василий Фомич ача. Башка кем ачсын? Төптән караганда, бу җирләрнең, бу урман-суларның һәм хөкүмәт дачаларының чын хуҗасы Фомичлар түгелмени?

Немецлар, картны ияртеп, ярты сәгать эчендә барлык биналарны әйләнеп, барлап чыгалар.

– Комендант кайда? – дип сорый өлкән офицерлары, русча яхшы ук чиста итеп.

– Начальникмы? Эвакуациядә. Менә дистә ярымлап үксез бала китәргә өлгерми калды… Ә мин простой ат караучы гына…

– Яхшы. Балаларның барысын да кече корпуска күчерергә. Миңа «һерр офицер» дип мөрәҗәгать ит. Аңлашыламы?

– Аңлашыла, һерр офицер!

– Биредә хәрби госпиталь урнашыр. Лазарет. Аңлашыламы? Келәт-амбарларның ачкычын ефрейторга тапшырырга. Өлкән малайларны вакытлыча санитар итеп билгелим! Иртәгәгә идәннәр, тәрәзәләр ялт итеп торырга тиеш. Туалетларны тәртипкә китерергә! Бу мичкәләргә су тутырыгыз. Капка нигә шыгырдап ачыла? Майларга! Аңлашыламы? Ну?

– Аңлашыла, һерр офицер!

Ничек кенә җеннәре карышмасын, малайларга җиңенә чатлы-чотлы әвернә-свастика таккан офицерның боерыкларын үтәргә туры килә. Ул үзе бүгенгә мотоциклын тырылдатып китеп барса да, спецдомда камыт аяклы әтрәк-әләм ефрейторын калдыра. Малайлар аңа шундук «Чумак II» дигән кушамат чәпиләр, һәм ул бу исемгә чынлап та лаек була.

Малайларга әлеге эшләр электән дә таныш танышын, ләкин фашист килмешәкнең ялчысы булу, алар өчен әбрәкәй чистарту… Юк, бусы инде малайларның җен ачуларын чыгара, бусы инде, валлаһи, җирәндерә. Моны инде, завуч әйтмешли, бернинди «югары материяләр» белән дә аклый алмыйсың… Ә Азат Чумак II нең көзге шикелле ялтыраган күн итеген ошатмый. Мондый күн итек кигән бәндәләрне гомумән өнәми, күн итеген шулчаклы кадерләгән кеше башкаларны аяк астындагы чүпкә дә санамый дип белә ул. Шулай да эшем кешеседәй бөтенесенә кысылып, ашханә һәм амбар ачкычларын чылтырата-чылтырата тыз-быз йөргән ефрейторның җәзбә белән сызып ясагандай кәкре балтырларына карап, моңа күн итекне ничек үлчәп тегә алдылар икән дип елмаеп та куя.

Кич белән, инде күз бәйләнгәч, йорттан тагын ике горур малай зимагурлыкка чыгып китә, аның каравы элек озатып җибәргән малайларның өчесе, тәмам ачка бетенеп, кире әйләнеп кайталар. Алар адашып-тулганып йөргәндә, туган-үскән илгә кайтыр сукмакларын фронт сызыгы кискән була инде.

Камыт аяклы ефрейтор икенче катта, элекке начальник кабинетында, ишек-тәрәзәләрне ныклап ябып, штораларны төшереп, урындыклардан баррикада корып, ак чехоллы киң диванга урнаша. Ул-бу була калса дип, күн итеген салып тормаганга, Чумак II диванның бер култыксасын тәмам эштән чыгара.

Йокысы ничек булгандыр, малайларны бик иртә уятып, быргы кычкыртырга, барабан кагарга куша бу. Бөтенесен җиренә җиткереп эшләргә күнеккән немец, кабинеттагы телефон аша элемтәгә кереп, Киев шәһәренең бөек Германия армиясенә бирелгәнлеген ишеткән икән. Бу көнне ул бәйрәм дип игълан итә.

Киевның алынуы турында Василий Фомич та хәбәрдар, шуңа аның сөмсере коелып йөри.

Очлы күзле ефрейтор буада балыкның шәп чиертәсен дә чамалаган икән. Хәер, амбар почмагындагы әүвәлге фирка секретарьларыннан мирас булып калган бамбук кармак сапларын һәм бауга эленгән ятьмәне күрү өчен, әллә ни очлы күз кирәкми инде. Ефрейтор дүрт-биш малайга Азат җитәкчелегендә бәйрәм табынына җитәрлек балык тотарга куша. Малайлар белгән-белмәгән немецчалары һәм төрле ишарәләр белән буада әле генә кеше батып үлгәнлеген аңлатырга тырышып карыйлар, аптырагач, ярдәмгә Фомичны чакыралар. Герман сугышы беткәч тә әсирлектән егерменче елда гына әйләнеп кайткан Фомич немецчасын онытып бетермәгән була әле.