Уладзь Гарбацкі - Песьні тралейбусных рагуляў (зборнік)

Песьні тралейбусных рагуляў сталі яшчэ адной казкай дзяцінства. Але наперадзе мяне чакала суздром іншая, сапраўдная, першая казка, якая зьмяніла ўвесь мой маленькі, слабенькі і крохкі сьвет… Першая казка жыцьця, якая надарылася, звалілася на мяне разам з знаёмствам з бабуляй. З роднай бабуляй, якая жыла і настаўнічала ў вёсцы ля Воршы. Цалкам сапраўднай бабуляй з самай простай беларускай вёскі. Бабуляй а чорныя валасы і чорныя, бы ў смалянкі{Смалянка (дыял.) – пацучыха, пацучыца.}, як казалі ў вёсцы, вочы. Паступова адкрывалася мне тая казка… Ня помню першых прыездаў-наведваньняў вясковай бабулі (бо была ў мяне яшчэ іншая таксама калярытная гарадзкая бабуля), але помню так сьветла ейныя званкі ў дзьверы. Я ўжо ведаў, што гэта яна. І ўсё адно ротам глядзеў на яе, нягэтульную. Яна зьяўлялася ў стракатай хустцы, у неверагодных негарадзкіх тапцях, у даматканай спадніцы і яскрава-зялёнай кохце. А ў руках у яе заўсёды была неверагодная, цікавая, булкападобная торба, у якую, як казала яна сама, можна і каня, і чорта пасадзіць. Вось я і глядзеў у тую торбу і, нібы выглядаў таго самага каня ці чорта. Але яшчэ больш разяваў я рот, калі пачынала бабуля размаўляць з намі. Яна размаўляла не па-расейску, як гэта было зазвычай у горадзе, яна размаўляла, як мне тады здавалася, на мове, на якой размаўляюць казачныя героі. І я разумеў яе! Я лыпаў вачыма, кідаў панічныя позіркі то на бацькоў, то на бабуля, то на старэйшых сястру і брата – яны не дзівіліся, быццам таксама разумелі мову стрэлак{Стрэлка (дыял.) – страказа; таксама казачная вялікая стракатая страказа.}, фэяў і хатнікаў, гаманілі з бабуляй, часткова толькі пераходзячы на казачную мову. Праўда, паступова мянялася і бабуля: пачынала ўстаўляць гарадзкія словы, нахвальвала кватэру, матчыны калдуны. Я таксама паступова сунімаўся, расчароўваўся, больш не глядзеў ротам на бабулю з далёкай і чароўнай казкі. Яна станавілася, як усе. Яна станавілася шэрай геройкай нашай малацікавай прозы. Але абавязкова ўзіраўся ёй усьлед, калі яна бегла на трамвай ці тралейбус, каб вярнуцца дахаты. Матыляў ёй ручонкай і плакаў, як плачуць дзеці па зьніклай раптам фэі… І тады зноў вярталася да мяне кніжная казка, казка, пачутая і прачытаная маці з кнігаў. Ротам слухаў і іх, праўда, менш пераканаўчых і жывых, чымся казкі ад бабулі.

Але нечакана чаканыя летнія вакацыі падарылі мне зноў казку, казку ад бабулі, якая жыла ня ў нейкіх там чароўных землях і княствах, а ў цалкам зямной вёсцы не зусім далёка ад Віцебску. Усё пачалося з збораў і ўсядкі ў татавы «Запарожац», у малую на выгляд і бяздонную па зьмесьце машыну, першую татаву машыну. Машыну, якая зрабіла нашу сям’ю шчаснай і незалежнай, зьядналай і моцнай.

Казка пачыналася, як толькі мы пакідалі места. Па ўказальніках і шыльдах, аздобленых мовай бабулі, я разумеў, мы набліжаемся да ейнага княства. Я думаў, якая ж яна магутная, калі ёй удалося пакінуць пасьля сябе для нас арыентыры, каб мы не згубіліся – арыентыры на казачнай мове. Няўжо ўсё чытаюць яе? Ці гэта толькі нам бачныя ейныя закадаваныя пасланьні? Я шчыльней ціснуўся да шыбы і чакаў усё новыя і новыя бабульчыны весткі-знакі.

Я трымцеў і так жадаў пабачыць яе. Я гадаў, як сяньня апранецца яна, прыляцелая з казкі, яна, якая вымушаная кантактаваць з намі, прыбышамі з сумнага і бэтоннага сьвету. Вялізны сад удалечыні сыгналяваў мне, што мы блізка. І вось я заўважаў стракатую, кідкую, воканазойную хустку бабулі – яна ўмела размаляваць і паквіліць гэты шэры сьвет. Яна стаяла, крыху гарбаватая, на бок схіліўшыся пад ігрушынай і, як вандроўніца на старадаўняй ладзьдзі, рукой адкінуўшы сьвятло, сонца, углядалася ўдалечынь. Яна спазнавала бацькавы драндулет, усьміхалася і кідала нам свае рукі, вялікія далоні. Гэтыя рыдлёўкападобныя далоні бабулі так уражвалі мяне, бо яны так дзёрка адрозьніваліся ад далікатных рук маці. Толькі пазьней, пасталеўшы, я зразумеў, чаму ў яе былі такія далоні – звычайна вялікія вясковыя далоні, напрацаваныя, перацягалыя за жыцьцё невядома якія тонны зямлі, пяску, бульбы, яблыкаў. Далоні, у якіх хаваўся цэлы сьвет, зусім ня казачны сьвет… Кажуць, вочы – люстэрка чалавека, не, у беларусаў, у беларусак рукі – люстэрка чалавека…

Калі машына спынялася ля хаты бабулі, я бачыў ейныя сьлёзы, сьлёзы радасьці, сьлёзы адзіноты, сьлёзы, якія казалі нам, што яна цешыцца нашаму прыезду. Але мы, прыбышы з места, ня плакалі, ані. Толькі стрымана стаялі, бы дурні, бы робаты, бы, схаладнелыя і зачараваныя чорнай княгіняй, героі казкі, якую маці чытала мне напярэдадні.

Читать дальше