Павел Севярынец - Беларусалім. Кніга першая. Золак

А потым нейкі выбух лопнутай шыны на Нямізе страсянуў шыбы, пакуль люд набіраў у грудзі паветра перад “Верую…” – і сіпела, зьвівалася рэхам у запоўненым Саборы вялізная шыпячая пачвара… Ян тлеў ад мленьня ў каленях і, як мог, стараўся трымаць голас бясстрасным, манатонным, у кананічнай апатэйі , так-так, дасканалай апатыі, каб нічога свайго, ані ноткі пачуцьцёвасьці, вылучэньня з агульнага ладу хора, ані ноткі самалюбаваньня, каб Дух мог вольна заступацца за нас уздыханьнямі невымоўнымі…

Усё цела дрыжэла: няйнакш сатана, сам князь сыканьня тут, зусім побач, і ерась, ерась, шыпячая ерась словы айца Рыгора пра тое, што д’ябал ня мае асобы, што ён зусім не істота, што зло і хаос – гэта проста пустата, адсутнасьць Бога… Шаліш, ён чуе, чуе, ды тут пачуе кожны, хто мае і мые вушы!

…Валторна? Калі прыкрыць рукой раструб, на піяна пяшчотны, прыглушаны гук, на фортэ хрыплы, рыкаючы… Не, тут ня так выкшталцона. Груба. Пагрозна. Чацьвёрты анёл, слуп паветра дрыжыць да зацьменьня сонца, месяца і зорак… Суцэльны Рыхард Вагнер альбо не раўнуючы Рамштайн.

Да прычасьця немае дзіцячае шматгалосьсе, злаякасны шал і недаўмёны шоргат сягнулі вяршыняў; увушшу шалела так, быццам б’ецца ў клетках звар’яцела зьвярынец – і калі харысты ў чарзе да чашы шапталі адзін аднаму тое ж, што і ашаломлены люд – “Што там? Чуеш, што робіцца?”, і толькі некалькі галасоў спрабавалі выводзіць “Чашу збавеньня прымі-ііце, крыніцу несьмяротнасьці спажыві-і-іце” – ён, стоячы з рукамі крыж-накрыж на грудзях, у сьпіну свайму закашлянаму ворагу, нарэсьце пачуў пераможны роў пачвары. Стараста адчайна прачышчаў горла, дзёрнуў плячыма, калі яго пасьмелі паўстрымаць перад чашай, на імгненьне заціх, прымаючы плоць і кроў – і з гучным гарлавым клёкатам, з рэхам на ўсю царкву, з пырскамі грохнуў-чыхнуў, вырыгнуў прычасьце. “А-ах!..” – выдыхнуў увесь Сабор, хваляю ад саляі да прытвора, і змоўклі крыніцы несьмяротнасьці, і завойкалі, заўскрыквалі, закіпелі, засыкалі вакол, і развараціла ўсё тварэньне, і праваліліся сэрцы, і даўся Ян, штурхаючы люд лакцямі, крыж-накрыж рукі, з молатападобнымі спазмамі з глыбіні нутра, наўцёкі, і загучала ўвушшу раскацістае павучаньне: “Пральеш ці зблюеш – на калені, і зьлізвай з каменю, з гразі, з пляўкоў, бо гэта Жыцьцё ўсяго сьвету!..”

Ашпарана вышпурнула яго з царквы, нават не абярнуўся перажагнацца ў спаганенае сьвяцілішча, адпляваўся, закрыў вушы – і толькі адно калацілася ў сэрцы: знайсьці самае кубло сатанінскае тут, у Менску – і высадзіць, спапяліць яго адным ударам, крыкам, што выварочвае ўсяго!..

І ён блукаў, непрыкаяны, непрачышчаны, непрычашчаны, па Нямізе ды цэнтры, сярод рову машынаў ды вою ветру, забіраючы сьцюжу пад чорныя крылы плашча, цяжка дышучы, вышукваў крыніцу навагодняга шыпеньня ды зьвярынага рыгу – і нарэсьце зь віскам салютаў, сьледам за зьмеямі праходняў зь метро ды двароў, выйшаў на Кастрычніцкую, да рову й рокавых удараў перад экраннымі капішчамі Палацу.

…Выдыхнула Рая, суханькая бабка гадоў сямідзесяці, што прыбірае ў саборы па вечарох, закіпела ануча ў вядры. А выдыхнула ж цяжка-цяжка, зь ледзь чутным нясьцерпным “ц” на канцы… О, гэтае нецярплівае беларускае цэканьне на канцы, пацмокнутае ціха – і не сказацсь, але каб пачуцсь усем эцім !..

Шыпіць ануча ў пустыні за іхнімі сьпінамі, сьціраючы пяскі і сьляды, і хвілінкі, што засталіся да закрыцьця Сабора, адрэзала шлях да адступленьня, застаўся толькі невыносны сорам двух апошніх грэшнікаў, парушальнікаў цнатлівасьці, на сваёй бруднай высьпе сярод акіяну бляску – юнака з унікальным слыхам і глыбока дыхаючага ў бараду дзеда – паміж сьвечкамі і Раяй.

Госпадзе Ісусе Хрысьце, Сыне Божы, памілуй мяне.

Гул, гуул, глухі і нудны, руйнуе ў слыху ўсё ціхае й тонкае; гуд праз буханьне, душыць душы, крушыць, муціць, зудзіць увушшу, толькі чуеш, гугліць да кучы ўсе гукі, гугніць – гу-гу-гу!.. – і вуха пакутліва ловіць рух рэха, спрабуючы ўцяміць: гора, гора ад трубных горлаў, у брук, у бруд, у блуд, аглуп, аглух!..

Паляўнічы рог? Оліфан Роланда, які трубіў так, што ў героя лопнула скронь? Вялікі рог Гондара ў левай Бараміра, пакуль правай ён сёк оркаў? Паляўнічы рог, які трубіць збор? Ці дае сігнал: зьвер затраўлены?

Яна перасмыкнула. Згадаў, як гулі, галёкалі, грукаталі, раўлі, барабанілі, малацілі цьвікі ў рукі і ногі Госпада ўчора, на навагодняй Кастрычніцкай.

Чужы гул, чужыя грубыя галасы, чужая мова, аж вушы пухнуць – і як гэты народ ня чуе!.. Слыхам пачуеце, і не ўразумееце; і вачыма глядзецьмеце, і ня ўбачыце; агрубела бо сэрца ў людзей гэтых, і цяжка чуюць вушыма… Глушаць сваё, трапяткое, пялёсткавае, трушчаць Божае, вытоптваюць тупымі ўдарнікамі, мегатоннымі ўдарамі ў сэрца, у бруха, у галаву!..