Зоя Доля - Акно ў замежжа (зборнік)

– Я не ведаю, што табе і сказаць.

– А што тут гаварыць?.. Ладна, праехалі. Але, між іншым, цяпер у нас галоснасць, можна пра ўсё разважаць. Рэабілітацыі арганізоўваць.

Толькі каму ад іх цёпла?… Ты ўяві, мне ж самой пра бабку сказалі зусім нядаўна… Цётка прызналася. Гэта была таямніца за сям’ю пячацямі. Усе маўчалі. У сям’і пра гэта ніколі не ўзгадвалі. Прыдумалі казку, маўляў, пайшла з дому і не вярнулася, прапала без вестак… А я верыла ў тую казку.. і не толькі… да ўсяго шчырай камсамолкай была, верыла ў савецкі строй, самы справядлівы на свеце.

На двары быў канец дзевяностых. Шмат змянілася. Мінулае, развенчанае і аголенае, бязлітасна паўставала перад людзьмі з тэлевізійных эфіраў, газетных старонак, а для кагосьці з прызнанняў сваякоў, паўставала ў іншым святле, непрывабнае і жорсткае. Пра тое, пра што раней бацькі баяліся і рот раскрыць, дзеці цяпер смела разважалі.

– Усе мы ў нешта верылі… – філасофскі заўважыла Ліда і ўспомніла сябе камсамолкай: белая блузка, а на грудзях – камсамольскі значок з выявай Ільіча, правадыра савецкага народа.

– Мы верылі, а насамрэч вунь што адбывалася.

– Лес сякуць – шчэпкі ляцяць… – расхожая фраза са старога савецкага фільма неяк сама сабой вылецела з Лідзіных вуснаў. Ліда абапёрлася локцямі аб стол і, прымружыўшы вочы, ацэньваючы глянула на горад, на Нямігу. – У нас на Беларусі насеклі дык насеклі… Прайшліся па краіне войнамі чужыя салдаты… і свае дамарошчаныя будаўнікі камунізму, рэвалюцыянеры з атэістамі рукі прыклалі. Ты паглядзі, што з горадам зрабілі: ўсё ўшчэнт размалацілі. Ад старога горада амаль нічога не засталося. Я гляджу на цэркаўку і дзіўлюся, як яна ацалела?

– І я таксама… Яна мяне чапляе, здаецца самотнай, заціснутай сярод сучасных пабудоў, – журботна і ціха прамаўляла словы Вера.

У пачатку дваццатага стагоддзя Мінск выглядаў зусім па-іншаму. На месцы сучасных высотных гмахаў стаялі ўтульныя будынкі старадаўняй архітэктуры. Было больш за сотню культавых пабудоў: цэрквы, касцёлы, сінагогі, мячэці. З успамінаў нямецкага афіцэра падчас Першай сусветнай вайны: «1917 год… Мы спыніліся ў полі. Наперадзе віднеўся вялікі горад, увесь усыпаны купаламі цэркваў, што пераліваліся і зіхацелі ў промнях узыходзячага сонца. Горад ціхі і спакойны ў ранішні час. Гэта быў Мінск». Няма таго, што раньш было.

– А бабка з дзедам твае дзе жылі? – падбадзёрваючым тонам запытала Вера.

– У іх быў свой дом недзе паблізу Камароўкі. Ад прадзеда застаўся. Мае продкі заўсёды жылі ў Мінску… А я цяпер нават і не ведаю, у якім месцы стаяў іх дом… Уяўляеш? Жыву побач і не ведаю… ні знаку не засталося, ні ўспаміну.

Вочы Веры сталі вільготнымі.

– Паслухай, хопіць табе кіснуць. Мінулае усё адно не зменіш, а жыццё працягваецца.

– Так, жыццё працягваецца, – ва ўнісон журботна прамовіла Вера.

Лідзе было няўтульна ад Верыных прызнанняў. Чужая таямніца. Што цяпер з ёй рабіць? «Буду маўчаць, не мая гэта справа», – падумала Ліда.

Яна зірнула на жоўты асляпляльны круг сонца, паморшчылася ад сыпануўшага ў вочы святла. Самы разгар чэрвеня. Горад напаляўся спёкай, усмоктваў ў сябе гарачыню дня. Праязджаўшыя аўтобусы лавілі ў расчыненыя форткі струмені свежага паветра. Душна. Гарадскія дрэвы змарнелі, стаміліся ад спёкі. Пабляклае пад вулічным копатным пылам лісце пакорліва чакала дажджу.

– І наогул, калі хочаш ведаць… шчырасць за шчырасць… калі хочаш ведаць, я таксама атрымала порцыю г… на дарагой радзіме, – са стрыманай гаркотай сказала Ліда.

Ліда менавіта так і прамовіла – «порцыю г…». Вымавіць поўнасцю гэта слова не выпадала. Ну як жа? Яны амаль свецкія мінскія дамы. Замежнае віно, кафэ, марожанае. І потым, адукацыя абавязвала. Вывучалі гісторыю выяўленчага мастацтва, жывапіс, графіку, вытанчаныя стылі барока, ракако, готыку… Перадавы атрад інтэлігенцыі. Некранутае марожанае раставала ў крэманках, аплываючы з круглых рыхлых марозных круглякоў. Ліда дакранулася рукой да слізкага шкла крэманкі, пальцы працяў вільготны холад. Прамым паглядам яна зазірнула Веры ў вочы і прадоўжыла:

– Ты думаеш, мне лёгка было, калі я ў пятнаццаць гадоў з вёскі прыехала вучыцца ў Мінск, а тут усё – па-руску?.. Яны раскалолі мой свет на «да» і «пасля». Я жыла сабе ў вёсцы, вучылася на беларускай мове, усё навокал было беларускае, а потым паехала ў Мінск… заўваж, я не ў Канаду паехала, а ў родную сталіцу… і на табе – я не магу быць сама сабой, я не магу вучыцца на беларускай мове… І цяпер у мяне два сусветы: адзін з мамай у вёсцы – беларускі, а другі з табой вось тут з марожаным ў кафэ – мінска-рускі…. І хто гэта прыдумаў, што ў Мінску павінна ўсё быць па-руску? Напэўна тыя, хто тваю бабку ў турму адправілі. У іх наогул было шмат «геніяльных» ідэй.