Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

– Хәзер нишләп йөрисез соң? – диде Әбҗәлилов.

– Эш эзләп.

– Эш? Әллә уку…

– Юк, бетмәде әле, – дидем мин, аны бүлеп. – Иртәрәк.

– «Эш» дигәч, чынлапмы дип торам.

– Чынлап. Эш. Киләсе кыш салкын булмасын өчен. Пальтолык, бүреклек берәр эш.

– Ә! – дип көлде Әбҗәлилов. – Шулай диләр аны! Димәк, уку бара!

– Бара, – дидем мин, чәй эчә-эчә.

Кузгалыштык. Саубуллаштык.

– Өйләдән соң миңа керегез әле, – диде Әбҗәлилов, сәгатенә карап алгач. – Сәгать өчкә. Берәр нәрсә уйлап табарбыз. Шәт, уйлап табарбыз.

«Шәт!» Моннан чыгуга, син мине онытырсыңдыр шул инде», – дип уйладым мин.

Ялгышканмын икән.

Аның янына да, хезмәт биржасына да барып тормадым. Биш тиен бакыр чөеп җибәрдем дә, «күн» чыкса, дары заводына кара эшкә барып урнашырга булдым. «Күн» чыкты. Урнаштым. Торып торыр җир дә бирделәр. Тагын нәрсә кирәк? Тулай торак ителгән бер мәчеттә унике кешелек бүлмә. Чебен буяп бетергән лампочка. Икешәр катлы алты тимер карават. Начар, ләкин ике айга түзәрлек. Аның каравы, әйтүләренә караганда, эш шактый төшемле күренә. Безнең егетләрнең кайберләре Донбасс шахталарына киткән иде. Мин дә алардан ким алмамдыр әле. Хәер, миңа артыгы кирәкмәс тә. Бары тик бүрек белән пальтолык, шуңа өстәп, кышлык акча.

Хәзер инде Әбҗәлилов янына баруның хаҗәте юк. Алай да, көтеп торса яхшы түгел дип, ак Кремльгә киттем. Юл өстендә ике өчпочмак белән тамак ялгап алдым. Сәгать дүртенче яртыда Әбҗәлилов бүлмәсенә барып кердем. Ул телефоннан сөйләшеп тора иде, трубкага: «Гафу итегез!» – диде дә, идәннән түшәмгәчә җиткән сәгатькә карап алгач, миңа каршы атлады. «Гафу итегез!» дип, телефон трубкасын куюын аңлап җиткермәдем, чөнки мин аның телефоннан сөйләшүен бүлдерерлек кеше түгел ләбаса, дип уйладым. Әмма мине гаҗәпләндерердәй нәрсә бетмәгән икән әле.

– Бу пунктуальсезлегегез бүтән кабатланмасын, – диде ул. Ни әйтергә белмичә аптырап калуыма һичнинди игътибар итмәстән, мине кергән ишектән тышка әйдәде.

«Булышуың бик кыска булды синең! – дип уйладым мин, килгәнемә үкенеп. – Кемгә хаҗәт соң мин? Наркомат кешеләренең синең кышкы пальтолы һәм бүрекле булу-булмавыңда эшләре бар ди!»

Әбҗәлилов, озынча зал түрендәге күн тышлы биек ишеккә ишарәләп:

– Ул көтә сезне, – диде.

Рабфакны тәмамлап, Мәскәүгә укырга китәр өчен язу алган елны, Әбҗәлиловның кабул итүен көткән чакта, анда татарча һәм русча «Халык комиссары», «Народный комиссар» дигән язуларны укыган идем.

– Нигә ул? – дидем мин, теләмичә генә атлап. Әйтерсең лә бер гаепсезгә мине милиционер эләктереп алган да участокка сөйри.

– Үзе аңлатыр, – диде Әбҗәлилов. – Болай да соңга калдык.

Көне буена бер тапкыр да юынмаган килеш нарком янына!

– Исәнмесез! – дидем мин, ул әйдәгән ишектән зур иркен бүлмәгә кергәч.

Колак төбемдә генә:

– Исәнме, энекәш! – дигән көр тавыш яңгырады.

Чигендем, әйтерсең кисәк искән җил өстемә агач аудара иде. Кулымны сузып:

– Исәнмесез! – дидем.

– Әйдә, утыр, – диде кулымны кыскан кеше.

Каршымда артка тараган чал чәчле, кара куе кашлы, борынына зәңгәрсу һәм ал кан тамырлары җәелгән, зур түгәрәк күзле һәм арыган чырайлы бер абзый басып тора иде.

Кымшанмыйча да:

– Рәхмәт, – дидем.

– Утыр, утыр, – диде ул, Әбҗәлиловка карап, аңа да, миңа да түрдәге өстәл алдына кара-каршы куелган ике кәнәфине күрсәтте.

– Менә шул инде ул, – диде Әбҗәлилов һәм өстәлдән сулдагы урындыкка утырды, ә миңа уңдагысына утырырга ишарәләде. – Утырыгыз, Иман Имамович.

– Гафу итегез, көтмәгән идем…

– Ә мин көттем, – диде нарком, аяк өсли калган килеш миңа югартын карап. – Эш эзлисеңме?

– Борчыдым, – дидем мин. – Таптым инде. Юкка борчыдым.

– Кая урнаштың соң?

– Заводка.

– Җиңел эш эзләмисең икән. Мөстәкыйльлек, өлгерлек яхшы сыйфат. – Ул, урынына узышлый, Әбҗәлиловка карап алды. – Тик аннан чыгарга туры килер, Зәйнушин. Без сиңа тагын да авыррак эш табып куйдык… Пальто белән бүреклек булыр кебек. Безгә ярдәм итәргә телисеңме?

– Ярдәм? – Кайда утырганлыгымны онытып, башымны артка ташлап көлеп җибәрдем. – Ярдәм минем үземә кирәк әле ул!

– Менә хәзер сөйләшергә була! – диде ул, елмаеп.

– Төшенеп җитмим, иптәш нарком.

– Димәк, синеңчә, вак елгаларда кечкенә су станцияләре төзү үзен акламый? Синеңчә, эшче-крестьян власте үзенең вакытлы түгеллеген бөтен дөнья алдында раслады, шулай булгач, аның кулы тигән бер генә нәрсәдә дә вакытлы дигән тамга ятмаска тиеш… Профессор Стефанович семинарында шулай дип сөйләдеңме?