Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

Менә мин дә үз гомерем чишмәсе башланган борынгы һәм мәңгелек җиргә әйләнеп кайттым. Бер турбиналы станциямне салып бетергәч, мине заманында иң куәтлеләрдән саналган беренче Казан җылылык станциясен төзешергә җибәрделәр, аннан Днепрогэска киттем, аннары, Бөек Ватан сугышы дәрьясын кичкәч, Братск белән Усть-Илимга барып җиттем, хәзер республикадагы беренче атом станциясен салу мәшәкате белән йөрим. Кая әле, яшьлегем чишмәсен кайтып карыйм, шуның зәңгәр йөзендә үземнең чагылышымны күрим әле. Кем икән мин – Иман Имамович Зәйнушин?..

– Минем монда булганым бар инде. Былтыр, Кыям Сөләйманович белән. Атасы үлгәч… – диде Исмәгыйль. Ул, дулкын-дулкын кара чәчле мәһабәт башын тәрәзәдән чыгарып, артка каерылып карады һәм, ачкычны борып, стартёрга басты. – Кузгалыйк.

Үгезләр узып киткән иде инде. Һавада аларның җылы исләре генә калды.

– Исмәгыйль, шул авылга сугылып чыгыйк әле.

– Ни калган анда? – диде ул, тизлек күчергечен алга этәреп. Тормоз педаленнән аягын күтәрә төшсә, хәзер без, янтаеп, асфальт юлга менәргә һәм юлыбызны дәвам итәргә тиеш идек. – Тагын йөз туксан чакрым кайтасы бар әле.

– Ул авылда минем яшьлегем калды, Исмәгыйль.

– Син анда тумаган ич, Иман абзый.

– Кешенең туган җире, Исмәгыйль, беренче тавышы чыккан, беренче эзе калган җир генә түгел. Аның хакында беренче яхшы сүз чыккан җир, кемдер аны беренче сөйгән җир – менә кайда ул кешенең туган җире.

– Ә, андый мәгънәдәмени! – Исмәгыйль, артка карап, юлда өзлексез агылган машиналарның кимүен көтә башлады, минем сүзне чынга аласы килми иде, ахрысы. Чыннан да, миндәй эшем кешесе, олы юлдан читкә каерылып, ниндидер авылга борыла аламы соң?!

– Әйдә, әйдә, Исмәгыйль, кузгал, сузма.

– Хәзер, анау машина узсын да…

– Юк, шәһәргә түгел, авылга.

– Син чынлапмыни, Иман абзый? – Мин дәшмәгәч, ул ризасыз төстә: – Арырак ул авылга яңа юл бар, – диде. – Асфальт. Юл – шофёрның эш урыны, беләм, – диде ул, тизлек күчергече тоткасын алга этәреп.

– Әйдә шушысыннан.

Кузгалып киттек. Авыл юлы урманны кисеп сузылган зур көчәнешле электр чыбыклары белән янәшә үтә икән. Машина көпчәкләре астында имән чикләвекләре шартлап ярыла, артта сары яфраклар өермәсе тузгып кала.

– Күптән булганым юк, – дидем, сигарет кабызып, учым белән тәмәке төтенен куып тараттым: төтен уйларга комачаулый кебек. – Ул авыл күченеп бетте микән инде? Авыл су басу зонасына керә иде.

Исмәгыйль машинаны туктатты.

– Әйе бит әле! Ул авыл юк ич инде! Зиратлары да яңа инде. Авыллары күченгәнче, зиратларын күчергәннәр. Кыям Сөләймановичның атасын – Сөләйман аганы – яңа зиратка җирләдек.

– Вакытны сузма, – дидем мин. – Әйдә, зиратка да тукталып китик әле.

– Зиратка? – диде ул, кинәт миңа текәлеп.

Тирән итеп төтенне эчкә алдым да, кулым белән алга изәп:

– Зиратка, – дидем.

– Кайсысына? – Исмәгыйль тагын күчергеч тоткасына ябышты, аны алга этәрде, тик тигез генә кузгалып китә алмады, машина үкереп куйды.

– Миңа яңасына иртә әле, Исмәгыйль. Анысына мине илтерсез, ә искесенә мин үзем барыйм әле!

– Анда берәр туганың күмелгән идеме әллә?

– Әйттем ич инде: яшьлегем. Минем бу авылда яшьлегем калды, Исмәгыйль. Мин монда беренче уч бодаемны чәчтем, ул бодайны үзем салган тегермәндә тарттым, тик аның күмәчен беренче сөйгәнемә ашата алмадым.

«Ул…үлде» дияргә телем әйләнмәде. Карашымны ак каеннар аклыгына төбәп, сүзсез калдым. Берни уйламадым шикелле. Кинәт, аңлатып булмас дәрәҗәдә, ак каеннар арасыннан яшел яулыгын селкә-селкә, каршыма Кәүсәриянең йөгереп чыгуын күрәсем килеп китте. Бөтен хыялымны бер ноктага, бер тойгыга, бер теләккә юнәлдерә алсам, мин чигүле ак алъяпкычлы, чулпы таккан толымлы, дүртпочмаклап яшел яулык япкан, иңенә чиләк-көянтә аскан Кәүсәрияне хәтеремдә терелтә алыр идем микән? Көпә-көндез күргән шикелле ачык итеп. Ниндидер ерак, тоеп, ишетеп, кагылып булмый торган, мәңгелеккә югалган итеп түгел, моннан бөегрәк, мәгънәлерәк, серлерәк, сәеррәк, сөйләсәң, кеше ышанмаслык итеп. Сүзләр белән генә аңлатып булмастай шундый тамаша күрергә, тоярга теләвем артык көчле иде бугай.

Йөрәк һәм күңел… әкияткә сусаган. Каршыга йөгергән ак каеннар аклыгы эченнән, сары урманның йомшак туфрагыннан калкып, Кәүсәриянең яшел яулык болгый-болгый килеп чыгуын бөтен җаным-тәнем белән телим. Бу теләгем чынга ашмастай хыял, саташу ук түгел әле. Әнә ич, урман аша чыккач, ямь-яшел уҗым басуына килеп кердек. Артта – ниндидер бөҗәкләре, үләннәре, җимешләре белән йокыга талган сары урман, ә алда ямь-яшел сулышы белән көзге уҗым басуы җәйрәп ята. Басуга чәчелгән орлыклар яңадан туып киләләр, кара җиргә күмелгән орлыклар, яшел уҗым булып, караңгылыктан кояш җылысына үрләгән.