Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

Габдулланың, ниһаять, күзе йомылганның соңында кысылып чыккан ике тамчы фирүзә яшьне һичкем күрми инде…

Үгез көтүе көтмәгәндә урман читеннән ябырылып килеп чыкты да күпергә бәреп керде, һәммәсе дә аклы-каралы, бер зурлыкта, ярсу гайрәт белән тулы. Башларын игәннәр, кыска мөгезләре сөңгедәй тырпайган, күз алмалары ут чәчә кебек. Борын тишекләре киерелгән, авызлары селәгәйле, тояклары дөпелди, койрыклары белән тәннәрен камчылыйлар. Караларының тимерче сандалыдай нык маңгайларында – ак, акларының киң күкрәкләрендә кара таплар бар, калкан куйганнар диярсең. Аяклары кыска һәм кәкре, тиреләре астында тыгыз мускуллары уйнаклый. Безнең кара «Волга»быз аларның аяк астында калыр да асфальт җәйгеч каток таптап узган коңгыздай яньчелер шикелле. Егерме-утыз адым алдарак ялтырап яткан авыл юлына төшеп туктадык. Мин кайсыдыр ил музеендагы (Берлинда бугай) Аллалар белән Алыплар сугышы сурәтләнгән ярык мәрмәр барельефны яңадан күргәндәй булдым. Ул барельефтагы сурәтләр, шушы көчле үгезләргә әверелеп, безгә каршы киләләрдер сыман.

– Сугымга куалар. Миллион бәлеш чыга болардан, – диде шофёр Исмәгыйль.

– Бәлеш? – дидем мин, бер үк күренеш хакындагы уйларыбызның бөтенләй охшамавына исем китеп.

– Сугымга, тагын кая булсын инде. Сентябрь ич, квартал ахыры… Тере үгезләр булып керәләр, колбасага әйләнеп чыгалар. Се ля ви! 1 1 Тормыш шундый ул! (Франц.) КамАЗда гына түгел, ит комбинатында да конвейер. Фән, техника заманы!.. Хәзер боларны да әүвәлгечә кувалда белән бәреп түгел, ә ток суктырып кына егалар.

– Ток белән?

– Соң! Хәзер итчеләр врачлар белән бер – ак халат, резин перчатка киеп эшлиләр. Тыныч, чиста. Ни үкереш, ни кан юк.

Үгез көтүе, ташып чыккан елга сыман, урманны ярып узган юл буенча акты да акты. Тояклары астында җир дөбердәде, юл буендагы агачларны аларның гайрәтле ташкыны уяткан җил калтыратты, яфраклар коелды, соңгы чикләвекләр дә кәшәнкәләреннән аерылып төшкәндер.

– Карале, Исмәгыйль…

– Әү, Иман абзый!

– Бу юл кая бара? – дидем мин, ялтырап яткан авыл юлына ишарәләп.

– Урманга ич.

– Син ераккарак кара.

– Берәр авылгадыр… Анда язылган. – Исмәгыйль аермага әйләнеп карады, авыл исемен әйтте.

Авылның исеме миңа бик таныш иде. Сискәнеп киттем. Ә Исмәгыйль, кызыксынып, үгезләрне күзәтә бирде.

Авыл исеме үткән гомерем ераклыгыннан үзенә дәшеп тора башлады. Ул, күңелемдә кире кайтмас бәхет, кабатланмас беренче сөю, онытылган хыяллар булып, җәйге рәшәләр, яңа яуган кар төсле балкып китте. Сулышым кысылды, әйләнә-тирәмне киеренке бер нәрсә уратып алды сыман. Шом басты, әмма ул торган саен якты шатлык тойгылары белән алышына барды. Аннары күңелемне тагын сагыш сарды, онытылган истәлекләр уянды һәм алар мине баштанаяк күмеп ташлады.

Мин ул авылда кырык биш ел элек булган идем. Гүя шул кырык биш елдан соң үземнең үткәнемә әйләнеп кайтканмын. Кырык биш елдан соң бит! Язмышмы, нәрсә бу? Кызык. Кабергә төшеп ятасы урында, бишеккә менеп чайкалган шикелле.

Кырык биш ел. Бу – гасырның егерме тугызынчы елы белән бүгенге көн арасы гына. Мин бирегә җәй башында килеп, көз ахырында, җиргә беренче кар яткан көнне китеп барган идем. Ул чак яшьлегемнең язы иде. Хәзер гомеремнең көзе инде. Гомерем шушында – Каманың уң ягында – бер турбиналы су электр станциясе төзү белән башланды, сул ягында атом электр станциясе төзү белән… юк, бетәр дияргә телем әйләнми.

Үткәнем белән бүгенге көнем уртасында Кама елгасы җәйрәп ага. Аның суы да бәләкәй бер чишмәдән башлана. Ә кем аны Иделгә кушылгач юкка чыга дип әйтә алыр? Минем бер динамолы станциям дә илебез энергетикасының беренче чишмәсе иде. Бусын – атом ягып эшләячәген дә – гомеремнең ахыргы эше димим. Ул минем дәвамым гына. Кырык биш елдан соң гынамы, җиде мең елдан соң әйләнеп кайтсам да, бу җир гомеремнең ахыргы ноктасы түгел, ә дәвамы булыр. Иделгә кушылган урында Кама җир йөзеннән юкка чыкмый, ул ага да ага әле. Ак каен төбендәге чишмәдән башланып, ул Иделгә кушыла, Иделдән диңгезгә коя, ә диңгездән океанга барып җитә, океаннан тагын беренче чишмәсенә әйләнеп кайта.