Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1

Картка үзе басып торган таш күпер, карчыгы атлаган уңайга янтая-янтая, тын гына алга йөзеп баргандай тоелды. Су күтәрелгәч, соңгы ялгыз бозлар шулай агучан була. Икенче карасаң, алпан-тилпән килгәләп якынайган карчык талгын җилдә чайкалган шау чәчәктәге шомырт куагына да тартым сыман. Ул картның үзен күреп торганын тоядыр инде, аның хакында уйлыйдыр. Теге дәверне, үзләренең парлашып шушы күпердә басып торуларын исенә төшергәндер. Юлда барганда каршыга үткәннәр килүчән.

Карчык аның янына җиткәч, авыр сулап:

– Бөркү, – диде.

– Су буенда алай ук түгел, – дип җавап бирде карт. Юк, карышып әйтмәде. Алар бергә-бергә озак яшиләр, бер-берсе белән карышмыйча, гап-гади генә итеп – ашарга яки сулыш алырга кирәк булган кебек кенә сөйләшәләр иде ин- де. Әйткәннәре һәркайсының уйларына ярашып, туры килеп тора.

– Балык капмый, – диде карт.

– Бу вакытта алар тук инде, – дип килеште карчык.

– Уйнаудан да тукталдылар, бакчы. Хәзерге балалар диярсең.

– Хәзерге балалар иренчәк шул. Уенда кайгылары җук.

– Бөтенесе телевизор бәласе. Ул булмаган заманнарда яшьләр дә яшьләй өйләнешә торганые. Ә хәзер? Загсларына арыгач кына барып язылышалар.

– Аның каравы тиз аерылышалар… Синең белән без түгел инде.

– Алай димәктән, безгә, бәлкем, аерылышсак та таман булгандыр. Билләһи газим! – диде карт, аңа карамыйча гына.

– Авызыңнан җил алсын! – дигәч, карчык та читкә борылды. – Ни сөйләнәсең әле?

Кармак сапларын терсәге белән бастырып тоткан килеш, карт, эшләпәсен күтәрә төшеп:

– Оныттың мәллә? – диде.

– Онытмадым… Тик хәтерләмим дә.

Тындылар. Көрән күзен кысып, карт ерактагы урманга карап тора башлады. Ә карчык, зәңгәрсу күзләрен зур ачып, карашын агымсуның төбенәчә үткәзергә тырышкандай, түбән текәлде.

Инде бик күптәннән бирле телләренә алмасалар да, бу мизгелдә аларның һәркайсы үзләрен гомер буена эзәрлекләп килгән бер күләгәле вакыйганы онытмыйча яшәгәннәрен искәрделәр. Ул күләгә аларның икесе өчен дә уртак бернәрсә, ул үткән көннәренә ияреп кенә бармыйча, аларның хәтерен эзәрлекли, кайвакытны ниндидер шом сыйфатында күңелләрендә аваз салгалый. Әлеге шомлы күләгәне алар үз җаннарының төбенә елдан-ел тирәнрәк куарга тырыштылар. Ләкин ул кысылып чыга да, ташка әйләнеп, аларның баш турысында эленеп калгалый. Дөнья мәшәкате, ягъни йорт-җирләрен бөтен, андагы мичне җылы, урын-җирне чиста, җайлы тоту, табынны буш итмәү уе, уллары һәм ике кызлары турында кайгырту аларны ул шомнан аралады, шул ук вакытта бер-берсеннән аермады да.

Баш очындагы ул ташны элеп тоткан бау аларның уртак ялганнарыннан гыйбарәт иде. Моны бүтәннәргә сөйләү түгел, хәтта телгә дә алырга хаклары юк икәнен алар уяу искәреп яшәделәр. Ул ялганда, чикләвек эчендәге тук корт рәвешендә, аларның ачы тормыш хакыйкате бөгәрләнеп ята иде.

Карчык кеше – карт кешенең бердәнбер хатыны. Озын-озак еллар буена карт үз йөрәгендә татлы бер авырлык – аңа гына тугры булу авырлыгын саклады. Бу яшертен, әмма аны горур төстә канәгатьләндереп килгән тугрылыкны ул читләргә кызыгу белән алыштырмады. Синең бакчаңдагыга караганда да татлырак алма бирә торган алмагачлар да булгандыр инде ул. Койма аша үрелеп алуларның үз кызыгы, үз тәме булмый калмагандыр. Ләкин язмышка туры килгәне никтер кадерлерәк иде шул. Менә ич алар янәшә, теге чактагыча, нәкъ шушы күпердә басып торалар.

Карчык күз карашын агымсудан аермаган иде әле. Елга төбендәге яшел үләннәр агым уңаена ятып чайкалышалар, су үрмәкүчләре кечкенә һава куыклары өреп чыгара, балыклар ялтыраша, болыт мендәрләре чагыла… Ә теге чакны, бу болытларның судагы чагылышын хәтерләтеп, ярсу суда ак бозлар аккан иде. Бу бозлар, ул чагында яшь кызның сөеп йөргән беренче егете белән хушлашкан йөрәге кебек, кайнар иде бугай.

Сөеп йөргән… Әйе, сөеп йөргән. Моны карчык яхшы хәтерли әле. Бүгенге карчык кеше кыз чагында бүтәнне үз иткән, шуңа кияүгә чыгарга хыялланган иде. Вәгъдәләр куешып, өйләнешергә дә уйлаганнар иде.

Бер генә егетнең күзе төшәрдәй зат идеме соң ул? Күпләрнең җанын биләрдәй кыз иде. Вәгъдәләшкән егетеннән кала, аның өчен тәгаен берәү өзгәләнде әле. Үз егете батыр, гайрәтле булса, бусы матур, көчсез иде. Һәм, һәр матурга хас кыяфәттә, куркак дәрәҗәсендә тыйнак. Кызлар кулын тотып карауның нәрсә икәнен белмәгәне күренеп торды. Ике ел читкә китеп, әллә кайларда алтын чыгаруда эшләп кайтты, тик холкы үзгәрмәде. Кайтып төшкән көнне генә егеткә әллә ни булды.

Кышкы кич иде. Аулак өйгә җыелышып, бермәлне йөзек салыш уйнарга керештеләр. Уенда кайсыныңдыр көмеш йөзеге әйләнеп йөри инде. Берзаманны йөзек салыш чираты яңа кайтып төшкән матур егеткә килеп җитте. Егет йөзекне кызга салып китте дә ни өчендер ары узды. Ул арада уртага бүтән кыз чәчрәп чыкты. Ә матур кыз үз учын ачып караса, аһ итте: куш учында сары йөзек ялтырап ята. Шундук таныды инде: андый-мондый гына түгел, чын алтыннан. Кыз ул балдакны читләр, бигрәк тә үз егете күз алдында кайтарып бирергә оялды, иясенең өйләренә кертеп, йә аулакта саклап торып сузарга әллә ничек кыймады. Матур егет белән байтак вакыт күз карашлары белән генә ярым-йорты аңлашып йөрделәр. Егетнең күзе балдакны кире алырга риза түгеллеген белдереп бага иде. Кызык та, серле дә, шикле дә булды бу уен.