Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому

Усім самотным сваю песню я буду спяваць: і тым, што самотныя ўдвух; і тым, што яшчэ маюць вушы, каб чуць нечуванае, — ім укладу я ў сэрца цяжар шчасця майго.

Я іду да сваёй мэты, я іду сваёю дарогаю; я пераскочу цераз марудлівых і нядбайных. Хай будзе мой шлях іхнім захадам!»

Так сказаў Заратустра свайму сэрцу, а сонца стаяла ў зеніце; і тут паглядзеў ён угору, бо пачуў над сабою пранозлівы птушыны крык. І што ж! Шырока кружляючы ў небе, лунаў арол і нёс змяю, але не так, як носяць здабычу: змяя абвівалася вакол яго шыі, нібы сяброўка.

«Гэта мае звяры! — сказаў Заратустра, рады ад шчырага сэрца. — Сама гордая жывёліна пад сонцам і сама мудрая жывёліна пад сонцам — выправіліся ў дарогу.

Яны хацелі даведацца, ці жывы яшчэ Заратустра. А праўда, ці жывы яшчэ я?

Мне небяспечней сярод людзей, чым сярод звяроў, небяспечнымі сцежкамі ходзіць Заратустра. Няхай жа вядуць мяне звяры мае!» Сказаўшы гэта, згадаў ён словы святога старца ў лесе, уздыхнуў і прамовіў сэрцу свайму:

«Я хацеў бы стаць разумнейшым! О, калі б я стаў такі ж мудры, як мая змяя!

Але я немагчымага прагну: прашу гордасць сваю, каб яна заўсёды ішла з маёй мудрасцю разам.

І калі мая мудрасць пакіне мяне — а яна так любіць мяне пакідаць, — хай тады ўжо і гордасць мая заадно з дурнотай адыдзе!»

Так пачаўся захад Заратустры.

Я скажу вам пра тры пераўтварэнні духу: як дух зрабіўся вярблюдам, вярблюд — ільвом і, нарэшце, леў — дзіцём.

Шмат цяжкага выпала духу, моцнаму духу, трываламу, здольнаму да шанавання: найцяжэйшага, найневыноснейшага прагне ягоная моц.

«Што ёсць цяжкае? — пытаецца трывалы дух, становіцца, як вярблюд, на калені і хоча, каб яго добра наўючылі.

Героі, што ёсць найцяжэйшае? — пытаецца трывалы дух. — Ці не тое, што я магу ўзняць на сябе і радавацца сваёй сіле?»

Ці не азначае гэта: прынізіцца, каб убольваць сваю пыху? Ці прымусіць заззяць сваю дурасць, каб пасмяяцца з мудрасці?

Альбо гэта азначае: пакінуць сваю справу, калі яна якраз святкуе перамогу? Альбо ўзысці на высокую гару, каб змусціць змусціцеля?

Альбо гэта азначае: карміцца жалудамі і травой пазнання і дзеля праўды трываць душэўны голад?

Альбо гэта азначае: хварэць і адганяць суцешнікаў і запрыязніцца з глухімі, якія ніколі не чуюць, чаго ты хочаш?

Альбо гэта азначае: увайсці ў брудную ваду, калі яна ёсць вада праўды, і не аганяцца ад халодных жаб і цёплых жаб?

Альбо гэта азначае: любіць сваіх пагрэбнікаў і падаць руку здані, якая хоча нас запалохаць?

Усё найцяжэйшае бярэ на сябе дух трывалы: падобніцца цяжка наўючанамі вярблюду, які спяшаецца ў пустыню; спяшаецца ў сваю пустыню і ён.

А там, у пустэльнай пустыні, адбываецца другое пераўтварэнне: там дух робіцца ільвом, каб здабыць сабе волю, ён хоча зрабіцца і гаспадаром сваёй пустыні.

Там ён шукае свайго апошняга ўладыку: ён хоча быць яму ворагам, апошняму Госпаду і Богу свайму, да пераможнага канца хоча змагацца з вялікім цмокам.

Хто ж ён, той вялікі цмок, якога дух больш не хоча прызнаваць за Госпада і Бога? Завецца той цмок — «Ты-павінен». Але дух ільва гаворыць «я хачу».

Звер «Ты-павінен» ляжыць на дарозе ў яго, залатою лускою ільсніцца, і на кожнай лусчынцы золатам блішчыць «Ты павінен»!

Бляск тысячагадовых каштоўнасцяў на гэтай лусцэ, і магутны цмок кажа так: «Каштоўнасці ўсіх рэчаў блішчаць на мне сваім бляскам».

«Ужо ўсе каштоўнасці створаны, і ўсе яны — гэта я. Сапраўды, не павінна больш быць «Я хачу!» — так кажа цмок.

Братове мае, навошта патрэбен леў у духу? Ці не даволі толькі ўючнай жывёлы, пакорлівай і пачцівай?

Ствараць новыя каштоўнасці не можа яшчэ і леў; але стварыць свабоду дзеля новай творчасці можа ягоная сіла.

Стварыць сабе свабоду і паставіць свяшчэннае «Не» вышэй за абавязак — вось навошта патрэбен леў, братове мае.

Забраць сабе права ствараць новыя каштоўнасці — вось чаго найболей баіцца трывалы і пачцівы дух. Сапраўды, рабункам, вартым драпежнага звера, здаецца яму ўсё гэта.

«Ты павінен» калісьці было ў яго найвышэйшай святыняй, і ён любіў яе; а цяпер ён мусіць убачыць у ёй памылку і сваволю, каб здабыць сабе свабоду ад сваёй любові, — вось навошта леў патрэбен.

Але скажыце мне, братове мае, што можа дзіця зрабіць такога, што не даецца ільву? Навошта драпежнаму зверу рабіцца яшчэ і дзіцём?

Дзіця — гэта нявіннасць і забыццё, новы пачатак і гульня, кола, якое само па сабе коціцца, першы рух, свяшчэннае «Так».