Уладзімір Караткевіч: Аліва і меч

Над горадам у клубах пылу адгучэла жудаснае "даеш!" і ў ляску капытоў пакацілася на захад.

I стала цішыня.

Палкі біліся недзе ўжо каля Баранавіч, хадзілі ў штыкавыя атакі, з боем бралі ў Белавежы паляўнічы царскі палац, а тут сядзеў на тумбе паважны пузаты хлапчук і засяроджана аддзіраў казырок ад рассечанай канфедэраткі: прымяраўся, што можна з яго зрабіць.

Сляпіла сонца. На белыя муры сабораў і касцёлаў балюча было глядзець, і беспрычынна вясёлая каза абдзірала з мура тысячны ўказ. Абывацель і глядзець не хацеў, што там пісана, якая ўлада пагражала і заахвочвала. Немцы былі, палякі былі — халера на іх усіх. А храмы Божыя ўсе руйнавалі і спустошвалі. То пагром, то расстрэл, то кучы на цвінтары, ды яшчэ такія вялікія.

Апошнія часы прыходзілі.

Арсень Воўкаў скочыў з тачанкі, якая спынілася перад будынкам рэўкома, неасцярожна стаў на правую нагу і зморшчыўся. Кульгаючы, патэпаў да дзвярэй.

У вестыбюлі на пашчапаным паркеце стаялі ў козлах вінтоўкі, сядзелі і ляжалі людзі. Матросік з яснымі вачыма сядзеў ля дзвярэй у калідор і метадычна, з зайздроснай трапнасцю пляваў на жалезны ліст пад печкай. Зусім ашалеў ад нудзьгі чалавек.

— Гэй, браток, як мне тут да таварыша Кандратовіча? — сказаў Арсень.

— Мандат? — напаўзапытальна працягнуў матросік.

— Вось ён.

Матросік пажвавеў.

— Бач ты, з фронту, значыць? Ідзі вось калідорам. Там зала.

У зале Арсеня аглушыў кулямётны трэск рэмінгтонаў, гоман людзей, мітусяніна. Урыўкі тэлеграфных стужак блыталіся пад нагамі. Нехта крычаў надарваным голасам:

— Што вы мне паперкі пад нос торкаеце? Няма зброі і няма.

I ў адказ такім самым голасам:

— Ты маўчы. Ты мне контррэвалюцыю не разводзь, грамадзянін. Наша, 79-я, беларуская, голымі рукамі ваюе. Мы пад Свіслаччу штыкамі іх размалацілі, генерала ў палон узялі. Маеш ты рэвалюцыйнае сумленне?! Давай зброю!

— Ты ў Даўгялы быў?

— Пяты ў яго кароткія, у твайго Даўгялы, а надзімаецца, быццам ён самога Скірмунта байструк… Бюракрат паршывы!

Арсень усміхнуўся. Зброі няма, але гэты даб'ецца. Зубастага паслалі.

— Дзе тут Кандратовіч? — спытаў у нейкага салдата.

— Унь за сталом сядзіць. Ты пачакай. Яго зараз нашы хлопцы абселі. Зброя патрэбна.

Непадалёку ад стала вядомы ўсяму гораду маляр-жывапісец Піня Райхер, загрунтаваўшы напалову партрэт Кацярыны Другой, маляваў з нейкай паперкі Маркса. Імператрыца какетліва ўсміхнулася паўзверх Марксавай сівізны. Піня адарваўся ад працы і, павярнуўшыся да нейкага з гледачоў, вырашыў:

— Два атрымаецца.

— Угу. Баба была гладкая і матар'ялу на партрэт не шкадавала.

Арсеню ледзь удалося перачакаць людзей, што абступілі Кандратовічаў стол. Нарэшце тыя адступілі, і Воўкаў пабачыў мажнага, вельмі сівога мужчыну з маладым шырокім тварам. Перад ім, на зярцале, вісела будзёнаўка. Чырвоныя павекі навісалі на вочы цяжка і стомлена. Пабачыўшы цень, які лёг на стол, чалавек з сілаю правёў далонню па твары, быццам умыўся, і спытаў перасеўшым голасам:

— Адкуль, таварыш?

— Памочнік камандзіра палка беларускай брыгады шаснаццатай арміі Арсень Воўкаў… Вось мандат.

Кандратовіч падняўся.

— Чакалі, таварыш, чакалі. Што новага?

— Усё ў гэтым пакеце… Фарсіравалі Буг. Пяць дзён біліся.

— Малайцы, — Кандратовіч раздзёр канверт.

Толькі хвілін праз пяць Арсень пабачыў яго вочы, блякла-сінія ад стомы.

— Страты вялікія, таварыш?

Арсень уздыхнуў.

— Трэцяя частка наяўнага складу. Тысяча штыкоў, трыста шабель. 3 харчамі цяжка. Але гэта нічога… Зброі, таварыш Кандратовіч, няма. У мёртвых бярэм. Не скардзімся пакуль што, але яны ў лясах засекі ро-бяць, танкі ў іх, аэрапланы… Грудзьмі на дрот ідуць людзі.

Кандратовіч зноў "умыўся". Сказаў з сумнай іроніяй:

— Бачыш, партрэтаў нават няма.

Як быццам гэта было адно, чаго не ставала.

— I зброі няма. Апошнюю толькі што забралі.

Падумаў.

— Ёсць гэтыя дрындушкі, кулямёты нямецкія. Ствол як палена і дзірка, каб ваду наліваць… Тры штукі… Болей нічога… Ты паранены?

— Гэта ваяваць не перашкаджае, — суха сказаў Арсень. — На кані ваюю…

I раптам Кандратовіч ажыў.

- Слухай, гэта не цябе чэхі пад Пензаю расстралялі?

— Мяне.

— Дык я ж пра цябе шмат чуў, д'ябал ты чортаў. Ану, выкладай, чым займаўся за апошнія два гады.

Арсень пачырванеў.

— Кажы. Для справы патрэбна.

— Ну… з гайдамакамі біўся, з чэхамі, - у складзе брыгады, — быў у коннай разведцы.