Уладзімір Караткевіч - Аліва і меч

— Нашто тады дражнілі яго? А ён зусім было паверыў вам, калі вы так… расхваляваліся.

Маеўскі змрочна пахітаў галавою,

— Ён мяне раздражняе. Проста ў піку яму заспяваў бы хвалу Сашу Керанскаму… Я нікога не баюся, запамятайце гэта. I не з-за гэтага я сказаў вам, што рэвалюцыі веру.

— Чаму?

— Яна ўсё адно прыйшла б. I лепей хутчэй. Можа, і створаць нешта вартае. Усе, ад беларуса да апошняга камчадала, чакалі яе. А гаспадары жыцця забылі Бога, рабавалі, крыўдзілі. Бяздарнасць, нават калі робіць добрую справу — наробіць смуроду. У нас быў прыстанак для бяздарнасцей. У нас заўсёды горшыя кіравалі народам. I яны толькі жэрлі і спароўваліся. Прайгралі безліч войнаў, разлютавалі народ хціўствам сваім. I тады іх — віламі… Што ж, трэба будзе, — загіну і я. Толькі іх вось шкада да слёз.

Прыўзняўся і пацягнуў за сабою Арсеня.

— Я вам не буду паказваць заходняй калекцыі, хоць яна і каштуе зараз мільёнаў дзесяць. Яе заўсёды ацэняць… А сваё пакажу. Вось глядзіце, гэта Вашчанка гравіраваў. Ілюстраваў апокрыфы, за гэта яго і абвінавацілі ў ерасі. У каго яшчэ ёсць гэта?

Пальцы яго дрыжэлі над пажоўклымі з краёў аркушамі.

— Бачыце, смяюцца над Марыяй. Гэты, тлусты, як на Язэпа паказвае. Усе ведаюць, што не яго дзіця. А яна яго пад руку вядзе, ён сівы, згорблены. I гордая яна, і сціплая. I ўсміхаецца плоду свайму… Святая мая, чыстая… Вы думаеце, ён у Бога верыў? Не больш, чым я або вы. Людзі, брат, людзі ўсе.

Ён пацягнуў Арсеня далей:

- Іпаці Куцеянскі. Бачыце, нейкі ёлуп, Кунцэвіча-сыраядца слуга, відаць, раскалоў дошку. Дык я ўсё замацаваў… I нашто яму было калоць? А таму, што гэта Юры з мячом, твар зямлі нашай. Бачыце, сурова глядзіць і грозна. Вочы якія… візантыйскія. Такі не пашкадуе, калі няпраўду пабачыць. Паўстане супраць моцных і павергне ў пыл.

Ён цягнуў Арсеня далей і далей. Вякі праходзілі перад ім. Правай рукой ён да болю сціскаў плячо Воўкава, а пальцы левай песцілі бронзу і дрэва, струменіліся па золаце слуцкіх паясоў, гулялі парчой.

Яны не пабачылі, як на дварэ пачало цямнець, бо Арсень прымусіў гаспадара паказаць яму і новы жывапіс. Яны не заўважылі, як прыйшоў Юстын Шлык і паклаўся спаць. Апамяталіся толькі тады, калі другая свечка схіліла кноцік, затыркала і згасла.

Тады яны рассмяяліся, і Арсень пайшоў класціся спаць. Калі ён лёг поруч са Шлыкам, Юстын забурчэў, паўсонны:

— Я вось у Леніна спытаю, ці годна гэта, з класавым ворагам па начах размовы весці.

— Валі,- сказаў Воўкаў, загортваючыся ў шынель.

Дарогі. Дарогі. Дарогі.

Нахабныя мяшэчнікі штурмуюць вагоны. Цягнік паўзе, як слімак.

Пад шынялём пакет у сумцы, шчака адчувае драўляны нагрэты кабур Юстынавага маўзера. Спяць па чарзе.

Пад Барысавам банда абстраляла цягнік, але па ёй сыпанулі свінцовым бобам, толькі тлустыя бандыцкія коні мільганулі ў хмызах.

Дацягнуліся да Барысава. Дарэмна Юстын пагражаў маўзерам, торкаў яго пад нос начальніку станцыі з чырвонымі вачыма.

— Не магу, таварыш. Падмацаванне на фронт вязем.

— Сабатажнік ты. А той састаў, што на другім пуці?

— Забіты ўвесь. Не мне ж вас садзіць.

— Пайшлі, Арсень, — рашуча рыкнуў Шлык, — абыдземся без гэтага салапёкі, каб ён на хлеб спяваў.

— А ты таксама зух — з колам да мух, — адгыркаўся начальнік.

Рушылі да вагонаў. Набітыя, як пасада ячменнымі снапамі, яны вывяргалі лаянку і тытунёвы дым. Ля самых колаў сядзела жанчына з дзіцём, плакала.

Шлык сцягнуў за нагу нейкага таўстамордага — рэшатам не накрыеш — дзядзьку з торбаю. Другі паспрабаваў быў сунуць Юстына ботам па твары. Сцягнуў і таго, даў ляшча. Пагрозліва пасунуліся да Шлыка яшчэ два.

— Бач ты, лезе, камісар які.

— Пан, на саломе спіць, зубамі абшукваецца, — піснуў нехта з-за спін.

Юстын сказаў холадна і жорстка:

— Вы ў мяне зараз задзерацё пяты. Толькі расход не старцоў будзе ў саракавы дзень.

Вылезлі яшчэ тры, засукаючы рукавы.

Тады Арсень стрэліў у паветра. Юстын таксама выцягнуў маўзер і спакойна прамовіў:

— Ану, падыходзь бліжэй. А то сябра нешта завысака ўзяў. - I, прайшоўшы паўз аслупянелых людзей, палез у вагон. Хутка там пачалася бажба, крыкі, і з дзвярэй цяплушкі, услед за людзьмі, паляцелі хатулі, мяхі са збожжам, панскія, у аляксандраўскім стылі, ложкі.

Уцягнуўшы Арсеня ў пусты вагон, Шлык раптам высунуў галаву.

— Гэй ты, баба. Ану давай сюды… Дзяўчынка ў цябе якая… Як пяхцёр.

Высаджаныя з лаянкай беглі штурмаваць другія вагоны, але цягнік ужо рушыў, паплыў ля будынкаў станцыі.