Андрэй Дзмітрук - Выкраданне чарадзея

О цікаўнасць — маці пачуццяў зямных! Ты — слізкая горка, і нясе па табе ўніз злоўленых табою, і няма за што ім зачапіцца. І ўсё ніжэй і ніжэй імчыць у туманную даліну ганарлівых вучоных забабонаў. І называецца гэта «прагрэс». Калісьці, расказваюць, зямлю не аблытвалі жалезныя і бетонныя істужкі, неба было светлае і ціхае, у модзе былі спрадвечныя чалавечыя словы: хлеб, вада, паветра...

Цікаўнасць — той Абруч, той іх стымулятар пракляты, а ўсё астатняе дададзена тлумачальнікамі.

Увогуле, эксперымент іх паехаў далей. І Маленькая Дафнія вырасла настолькі, што пачала, як часта здараецца ў пэўным узросце, лічыць сябе самай дужай, самай разумнай, самай смелай і прыгожай. Ёй, значыцца, хацелася, каб пра яе ўсе гаварылі, захапляліся яе талентам і ўмельствам. І таму, што гаварылі зусім не тое, яна пачала грубіяніць, чапляцца да ўсіх узапар, выкідваць бясконцыя штучкі. Яна па-заліхвацку насілася па вадаёме, усчынала страшэнны вэрхал, разладжвала заадно розныя зборы і сходы, разбурала жыллё і нават некаторых калечыла.

Дарослыя стараліся яе ўціхамірыць, усяляк абразумлялі, але ніякай рады не далі — павучэнні і заўвагі на яе не дзейнічалі, нікога яна не чула, нікога не бачыла.

— Нікчэмныя казяўкі, я вас не баюся! — крычала яна. — Кожную правучу! Я лепшая за ўсіх!

Само сабой, у яе з'явіліся староннікі, падабралася кампанія, і пачалося такое... Казалі нават, што і ў часы Чорнага Жука было крыху лепш. І тады вырашыла грамада: гэту гарлапанку і хуліганку перад усімі пакараць.

Суд, які быў у карычневых дафній, караў вінаватага маўчаннем: асуджаны мусіў моўчкі і нерухома праплыць праз увесь строй — усе толькі з дакорам глядзелі. Да-сведчаныя, між іншым, кажуць, што падобны вопыт у сістэме выхавання — сапраўднае катаванне, у параўнанні з якім нават бізун — дробязь.

Вось гэта і здарылася з нашай паддоследнай. Праўда, яна праплыла скрозь строй з горда паднятымі антэнамі, а пасля, у сябе дома, залілася слязьмі ад крыўды і ўніжэння. Кепска было яшчэ і тое, што па дарозе дахаты ёй сустрзлася суседка, абазвала няшчаснай балбатухай і ўшчыпнула балюча за ножку. І вось Маленькая Дафнія сядзела самотна і плакала, і думалася ёй, што свет пабудаваны паскудна, што дафніі — лютае племя, і яна ўпершыню пашкадавала, што сама — дафнія. Яна не ведала, кім бы хацела быць, — ды хоць цыклопам якім-небудзь, хоць павучком пачварным, толькі б не дафніяй. Тут яна ўспомніла пра нейкую вялізную Белую Рыбу — з дзіцячых, вядома, казачак, — і адразу ж ёй уявілася нешта магутнае, вольнае і прыгожае. І раптам думка наткнулася на Плацінавы Абруч.

— Настаўнік, — прагаварыў Другі, — гэта ж гульня? Мне яна падабаецца, толькі ці залічыць Савет Студыі...

— Савет Студыі Прагнозаў залічыць вашу паслядоўнасць, — адклікнуўся той.

— Ты казаў нам пра папярэднія эксперыменты, Настаўнік, — адклікнуўся Першы, — пра падрыхтоўчую працу, але тое, што мы робім, цяжкавата назваць падрыхтоўкай да галоўнага эксперыменту. Яго праўда: гэта — гульня.

— Вывады пакуль што заўчасныя. Дачакаемся вынікаў.

— Мы не атрымаем правільных вынікаў. Мы паскараем працэс стымулятарам, значыць — скажаем.

— Мы не паскараем працэсу, а спрасоўваем яго.

— Настаўнік! — працягваў Першы. — Мы бывалі ў мясцінах больш далёкіх і неспрыяльных, чым гэта Хі. Ніколі нам не даводзілася займацца такой... працай!

— Ты хацеў сказаць «такой бяссэнсавай працай»?

— Так.

— Трэба было сказаць — «такой важнай», — далікатна ўдакладніў старэйшы. — Мы прыступілі ўжо да галоўнага эксперыменту.

— Нам патрэбны вышэйшы, які валодае вышэйшым розумам.

— Вышэйшае пазнаецца праз ніжэйшае.

— Ты хочаш сказаць, што гэтыя лоны вядуць да вышэйшага? — асцярожна спытаўся Першы.

— Я хачу сказать: гульня — выпрабаваны сродак для зразумення сутнасці.

— Настаўнік! — сказаў Другі. — За намі назіраюць. Мой індыкатар сігналіць з самага пачатку.

— Мой таксама, — кіўнуў Першы.

— Так, — адказаў Настаўнік.

— Калі гэта назіранне, — то ў межах допуску. Але я лічу, што гэта — спецыфічныя токі планеты Хі.

— Ты даў два адказы!

— Такая асаблівасць Хі, — сказаў Настаўнік. — Далей...

Ах, гэтыя ноблы, гэтыя абскуранты-абскуратары-зацямняльнікі. Нават розуму недаступна — яны тут, і ў той самы час іх нібы няма: шчоўк — і прапалі. А вось чалавеку як? Ведаць, што цябе бачаць, увесь як на далоні, што зусім побач стаіць нехта і глядзіць і ўсё яму пра цябе вядома, — ведаць гэта і нічога не бачыць, і няма куды падзецца... Самі, самі вінаватыя. Навучыліся, наадкрывалі, насігналіліся ў белы свет, і цяпер вось — будзьце ласкавы расхлёбваць. А хто ж прымушаў? Ды ніхто. Нецярпенне прымушала. А цяпер вось аказваешся на сваёй уласнай планеце, у сваім доме на становішчы той жа паддоследнай казяўкі: захочуць — пакажуць табе фокус, не захочуць — адключаць. Спачатку, значыць, з казяўкай управяцца, потым возьмуцца за цябе самога, за вышэйшага, пракруцяць, разгорнуць ва ўсю шырыню і даўжыню, ад прашчураў да фініты, і ўбачаць яны навылет, як там з табою было і як будзе і ці надаешся ты да ўжытку...