Джон Толкін - Уладар Пярсьцёнкаў - Вяртаньне караля

– Далёка не ўцякуць, – вымавіў Піпін. – Тут усё навакольле поўнае нашымі паляўнічымі.

А зачыненыя ў пастцы людзі, яшчэ тузіны чатыры з гакам, паспрабавалі ўскараскацца на агароджы й схілы, і хобітам давялося шмат каго пастраляць ці пасекчы сякерамі. Але ж многія мацнейшыя й люцейшыя людзі прарвалася з заходняга боку й рашуча напалі, цяпер болей жадаючы забіваць, чым уцякаць. Некалькі хобітаў загінулі, астатнія завагаліся, ажно тут зьявіліся Мэры зь Піпінам, якія былі на ўсходнім баку, і напалі на бандытаў. Мэры ўласнымі рукамі забіў правадыра, даўгалыгага касавокага бамбізу, падобнага да вялізманага орка. А тады склікаў усіх ваяроў, абкружыўшы рэшту людзей у кольца лучнікаў.

Нарэшце ўсё скончылася. Амаль семдзесят латругаў ляжалі мёртвыя на полі бою, тузін былі ўзятыя ў палон. Загінулі дзевятнаццаць хобітаў, болей за трыццаць былі параненыя. Мёртвых людзей склалі на вазы й адвезьлі да старога яру, дзе калісьці бралі пясок. Там і пахавалі, у Яміне Бойкі, як пазьней яе назвалі. Загінулых хобітаў паклалі разам у магілу на схіле пагорку, дзе пазьней усталявалі валун і разьбілі вакол сад. Так скончылася бітва 1419 году ў Прырэччы, апошняя, якая адбылася ў Шыры, і адзіная з часоў бітвы 1147 году на Зялёных палях, у Паўночным падзеле. Апасьля перамозе, хоць і каштавала яна, на шчасьце, няшмат жыцьцяў, прысьвяцілі цэлую частку ў Пунсовай кнізе, а імёны ўсіх удзельнікаў занесьлі ў Скрутак, які шырскія гісторыкі вывучвалі назубок. Значны рост багацьця й славы Котанаў пачынаецца менавіта з таго часу. Але наверсе Скрутку ва ўсіх ягоных сьпісах і варыянтах нязьменна стаяць імёны гетманаў: Мэрыядока й Перыгрына.

Фрода таксама ўдзельнічаў у бітве, але меча не агаліў, клапоцячыся толькі пра тое, каб хобіты, раззлаваныя стратаю сяброў і сваякоў, не забівалі тых ворагаў, хто здаўся. Калі бойка скончылася й вызначылі, што каму рабіць далей, Мэры зь Піпінам і Сэмам далучыліся да Фрода й разам з Котанамі выправіліся да іх сядзібы. Там запозьнена паелі, а тады Фрода ўздыхнуў:

– Мяркую, надышоў час разабрацца з правадыром.

– Сапраўды, чым хутчэй, тым лепей, – пагадзіўся Мэры. – I ня трэба мякка сьцяліць! Ён адказны за тое, што прывёў сюды бандытаў ды за ўсё ліха ад іх!

Спадар Котан сабраў у суправаджэньне два тузіны дужых хобітаў.

– Гэта мо толькі здагадка, што агураў у Торбе не засталося, – патлумачыў так. – Хто ведае?

Тады выйшлі пехатою на чале з Фрода й Сэмам, за імі Мэры зь Піпінам.

I гадзіна таго шпацыру сталася найсмутлівейшай за ўсё іхняе жыцьцё. Перад імі паўсталі вялізныя коміны, а калі наблізіліся да старой вёскі за Вадою, пабачылі праз шэрагі агідных будынкаў абапал шляху новы млын ва ўсім ягоным мярзотным і пагрозьлівым звыродзтве: вялізазны цагляны гмах поперак струменю. З гмаху ў раку ліўся смуродны бруд. А вакол прырэцкага бальшаку не засталося ніводнага дрэва.

Калі хобіты перайшлі па мосьце й зірнулі на Строму, то вохнулі. Нават для Сэма, які глядзеў у Люстэрка, пабачанае стала неспадзяванкаю. Старую мызу на заходнім баку разбурылі, на яе месцы стаялі шэрагі абсмоленых халупаў. Усе каштаны зьніклі. Насыпы й жывыя агароджы былі парушаныя. На полі, здратаваным ушчэнт, у беспарадку стаялі вялікія вазы. На месцы слабады зеўрала яміна, адкуль цяпер бралі пясок і каменьне. А саму Торбу-пад-Стромай закрывала купа вялізных хацінаў.

– Яны сьсеклі яго, сьсеклі Сьвяточнае дрэва! – выгукнуў Сэм, паказваючы на месца, дзе стаяла дрэва, пад якім Більба казаў Разьвітальную прамову. Сьсечанае дрэва так і ляжала, мёртвае, сярод поля. Вось гэта й стала для Сэма апошняю кропляю, і ён заліўся сьлязьмі.

Спыніўся, калі пачуў рогат. Змрочнага й нядобрага выгляду хобіт стаяў, абапёршыся на нізкую сьцяну млыновага падворку. Твар ягоны быў у сажы й брудзе, рукі запэцканыя да чарнаты.

– Не даспадобы, га, Сэмку? Ты заўжды быў мяккагаловы. А я ўжо думаў, ты на адным з тых караблёў сплыў, пра якія заўжды языком матляў. Казаў, адплываюць, адплываюць. А нашто ж вярнуўся? Нам цяпер ёсьць праца ў Шыры.

– Я бачу, – зазначыў Сэм. – Няма часу памыцца, але ёсьць час сьцяну падперці. Але ж, спадарыку Пяшчаку, мне тут з каго-кольвек спытаць трэба дый спагнаць даўжкі таксама, і болей цярпець твой язык я ня стану. Глядзі, а тое столькі сплочваць давядзецца, што ў кесцы ня зьмесьціцца.

– Га! – гыркнуў Пяшчак, плюнуўшы празь сьцяну. – Ты мяне не чапай. Я правадыроў сябра. А вось цябе ён зачэпіць, калі ты сваю пысу не затыкнеш.

– Не марнуй словаў на дурня, Сэме! – паклікаў Фрода. – Спадзяюся, няшмат хобітаў сталі такімі, як гэты. Бо тое шкода горш за ўсё, зруйнаванае людзьмі.