Jacek Dukaj - Czarne Oceany

– Tak. Krótki kontrakt. Potem zupełnie się urwało. Ale został w rejestrach. I kiedy… Pojawia się nagle jako eks-Cień. Miałam wyłączony telefon. Przyszedł osobiście pod ostatni adres. Jas zabity. Rozleciałam się lekko, przyznaję. Wszystko wyciągnął, on to potrafi. Uciekać, cóż innego. A tu wpadasz ty i bredzisz o Chiguezie i Grudniu.

Farsa. – Bronisz Chiguezy? Szpiegowałaś dla niej.

– Niech ci będzie.

– Szpiegowałaś, szpiegowałaś. Gorzej: sabotowałaś. Wpuściłaś nas w ten kanał z Kontaktem i orbitalnymi telepatami, byle tylko wyskalować dla niej Modlitwę. Łgałaś mi w żywe oczy. Zdajesz sobie sprawę, że najprawdopodobniej to właśnie przez ciebie dajemy teraz ciała w Wojnach? Generał Kleist ukrzyżowałaby cię żywcem.

– Zamknij się, Hunt.

Ale Nicholas był już tym mocno zirytowany.

– Zakochałaś się w tej Chiguezie, czy co? Szarpnęła się pod płaszczem.

– Nie denerwuj mnie – warknęła. – Zamordowała mi dziecko.

– Ona?

– A kto? Langolian się wystraszył, że się rozsypię.

– Ta, mówiłaś.

– Nie wierzysz mi?

– Dostrzegam pewną, mhm, ambiwalencję uczuć.

– Uwierz przynajmniej w instynkt samozachowawczy: sama stanowię pierwszoplanowy cel.

Roześmiał się cicho, nawet bez wysiłku, z jakąś gorzką szczerością.

– Tak to sobie wyobrażasz? I co, Langolian wydaje rozkazy policji, FBI, McFly'owi? US Air Force? – prychnął. – Następna amatorka spiskowych teorii.

Co chcesz, ty sam uważasz mnie za szpiega. Ale to jeszcze nie powód, by strzelać bez pardonu po zatłoczonych ulicach. Powiedziałbym, że wręcz przeciwnie.

– Ktoś rozkaz wydał. Masz wątpliwości? Widziałeś w newsach obok mojej własną fotkę. Najwyraźniej Maria była władna. Znowu się zaśmiał.

– Władna…!

– Skoroś taki mądry, sam mi powiedz, kto. Zamrugał w mrok, przygładził niewidzialnymi palcami nieistniejący wąs.

– Pytasz, kto – mruknął poważniejąc. – Pytasz, w czyjej to władzy. Krąży już nowy mit: że władza jest nasza

– Nasza? To znaczy czyja?

– „Ich" – bo już nie należę do tej kasty, muszę pamiętać, żeby mówić w trzeciej osobie, zostałem wygnany utraciłem tę władzę, a raczej jej iluzję, obustronny pozór w który, przyznaję, bardzo długo wierzyłem. „Ich" – mówię o najemnych operatorach, klasie specjalistów niezbędnych zarówno obieralnym reprezentantom, jak i finansowym samodzierżcom. Owi nieśmiertelni eksperci swobodnie przepływają z jednej hierarchii do drugiej, do nich odwoływać się muszą wszyscy: prezydenci państw i prezydenci korporacji. Oni sami bowiem nie mogą i nie potrafią zajmować się szczegółami, nie znają się na nich. A w dzisiejszych czasach wszystko zależy właśnie od owych szczegółów, subtelnych detali długofalowych procesów, niepojmowalnych dla przeciętnego wyborcy czy udziałowca. I nawet jak jeden czy drugi ekspert zostanie utrącony i zmielą go na pył młyny władzy, to zaraz zastąpi go inny, bez różnicy dla ogółu, na dłuższą metę są oni bowiem doskonale wymienialni; ale ich jako klasy, ich jako elementu machiny – nie sposób wyrugować.

– Więc mówisz, że to ty, wy… że to oni posiadają władzę?

– Tak by rzekli co dociekliwsi obserwatorzy, a i większość samych specjalistów.

– Ale nie ty, prawda? Zatem co? – demiurdzy jeszcze głębiej ukryci?

– Nie. Zrozum: władza naszych czasów – nawet prezydenta USA, nawet jego sponsorów, nawet południowych autokratów -nie jest władzą w rozumieniu zeszłowiecznym, co najwyżej bladym jej wspomnieniem. Trzy czwarte, jeśli nie więcej, dawnych osobowych kompetencji tych organów wyciekło im przez palce i zyskało status „reguł systemowych".

– I cóż to takiego, te reguły?

– Szydzisz. Niesłusznie. Naprawdę staram ci się wytłumaczyć. To coś, czego nie trzeba – i nie można – egzekwować, bo stanowi immanentną, strukturalną cechę systemu. Pewne systemy powyżej określonego stopnia złożoności przejawiają tendencję do popadania w stany homeostatyczne – niewątpliwie dotyczy to również ogółu powiązań politycznych, prawnych, finansowych i społeczno-kulturowych. System się uniezależnia i coraz silniej ciąży ku status quo. Nie ma cenzury, nikt nie wydał zakazu -a spróbuj się sprzeciwić, wystąp przeciwko: nikt nie usłyszy, nikt nie zwróci uwagi, nikt nie zapamięta. I wcale nie świadomie. Bez refleksji, bez zastanowienia, automatycznie. Elementy niekompatybilne odbijają się jak od ściany. Jeśli chcesz zobaczyć to według myślni: psychomemy trendów nierównoległych nie wchodzą do puli, nie mieszają się, nie łączą. Nie wiem nawet, jak to nazwać, nie istnieje słowo. Na pewno nie jest to już demokracja, nie oligarchia, nawet nie kryptokracja, no bo nie ma żadnego sekretnego gremium z ukrycia wydającego rozkazy stosownym wykonawcom. Wykonuje się samo. Pedekracja…? Pantokracja…? Metaksokracja…?

– Zaraz, co ty właściwie chcesz powiedzieć? Że rządzą nami jakieś historyczne prawa, równie mocne i bezosobowe jak prawa fizyki? I już nie na poziomie analiz historiozoficznych, w ocenie wieków i epok, ale w każdej jednej sekundowej decyzji gospodarczej, politycznej, kulturowej…?

– A nie jest tak? Nie jest? Uważasz może, że cywilizacja rozwija się w sposób przypadkowy? Że nie istnieją zalezności pomiędzy poszczególnymi etapami jej rozwoju?

Że kapitalizm z równym prawdopodobieństwem może się pojawić po feudaliźmie, co niewolnictwo po demokracji?

Że kultura industrialna wybucha w dowolnym czasie i miejscu? Wiesz przecież, że nie. Istnieją zależności, ciągi przyczynowo-skutkowe, prawa rozwoju, sprzężenia zwrotne.Tak samo jak prawa embriogenezy czy kosmologii, równie twarde. Żaden człowiek ich nie ustanawiał i żaden człowiek ich nie zmieni; co najwyżej mogą się buntować, jak komórki przeciw organizmowi, którego są częściami – i wiesz, czym to się wówczas kończy. Wszystko jest kwestią skali czasowej. Dopóki szło to powoli, samoregulacje następowały w cyklach wieloletnich, nawet wielowiekowych – nie było tak widoczne, zachowywaliśmy pozór swobody decyzji. Świat jednak się skurczył, system się zamknął, gęstość wewnętrznych połączeń przekroczyła wartość krytyczną, zniknął margines manewru. Postąpisz inaczej i przegrywasz; musisz postąpić tak, jak nakazuje zwycięski trend.

– Muszę? Muszę?

– Oczywiście, zawsze masz możliwość z pełną premedytacją wybrać rozwiązanie błędne, działać na własną szkodę; taka wolność ci pozostała. Ale kto tak postępuje? Ścieżki są oczywiste. I nawet już nie racjonalizujesz w ten sposób – to odruchy, intuicja. W codziennym życiu identycznie. Sama wiesz. Nie ma przymusu, nikt nie rozkazał – a spróbuj wyłamać się z kanonów, myśleć na przełaj, nierównolegle: jakoś tak… nie wypada. No i kogo wskażesz palcem, kogo obarczysz winą? Brak kandydatów na szwarccharaktery. Są tylko ofiary. To zresztą nic nowego, już w dwudziestym wieku zdawano sobie sprawę z tej pułapki, powstawały nawet na tym tle rewolucyjne ideologie, niejaki Ted „Unabomber" Kaczynski rozrywał ludzi na kawałki w imię wolności od owych „reguł systemowych". Niewiele to dało, system go połknął, Kaczynski sam stał się regułą. Można tak prześledzić wstecz genealogię idei, jak przeczuwano metaksokrację – na przykład Rothschild w swojej bionomice.

– Nie rozumiem. Więc w końcu – kto wydał rozkaz?

– Tłumaczę ci: to nie ma najmniejszego znaczenia-Trend zawsze znajdzie sposób na realizację, prędzej czy później. Po najmniejszej linii oporu. Bezpośredni rozkazodawca najprawdopodobniej w ogóle nie orientuje się w sytuacji i nic by ci nie powiedziało jego nazwisko. Gdybyś go jednak jakoś dopadła i przyłożywszy lufę do skroni zapytała, kto z kolei jemu wydał rozkaz, zupełnie szczerze odparłby ci, że nikt. Nie prześledzisz tego, zapomnij o „łańcuchu dowodzenia" i podobnych kategoriach.