Isaac Asimov - Druga Fundacja

Uczeń wydawał się lekko wstrząśnięty.

Ty też będziesz musiał wnieść swój wkład w udoskonalenie Planu, zanim zostaniesz Mówcą — ciągnął przywódca Drugiej Fundacji. — To nie jest żadne świętokradztwo. Widzisz te zakreślone na czerwono człony? Wszystkie są wynikiem pracy naszych ludzi Od samego początku wnosimy poprawki. Na przykład… — spojrzał w górę. — Patrz tutaj.

Wydawało się, że ściana skręca się i wali na niego.

To jest — rzekł — moje dzieło Wyraźna czerwona linia opasywała rozwidlającą się strzałkę i dobrych sześć stóp kwadratowych implikacji ciągnących się wzdłuż jej obu ramion. Między nimi wpisany był czerwonym kolorem ciąg równań.

— Wydaje się, że nie jest tego dużo — rzekł Pierwszy Mówca. — Zanim nadejdzie moment, do którego odnosi się ten punkt Planu, minie tyle lat, ile dzieli nas od śmierci Seldona. Będzie to w okresie zjednoczenia, kiedy przyszłe Drugie Imperium stanie się widownią walk między rywalizującymi ze sobą o władzę przywódcami. W przypadku gdyby obie strony dysponowały takimi samymi siłami, grozi to rozbiciem Imperium, w przypadku gdyby któraś ze stron okazała się silniejsza i zwyciężyła, Imperium zostałoby skrępowane siecią sztywnych i surowych zakazów, co grozi skostnieniem. Przedstawione są tu obie możliwości i analiza ich konsekwencji oraz wskazany jest sposób, w jaki można tego uniknąć Są to jednak tylko prawdopodobne scenariusze wydarzeń i nie można wykluczyć, że istnieje jeszcze trzecia możliwość. Stopień prawdopodobieństwa takiego właśnie, to jest zgodnego z tą trzecią możliwością, rozwoju wydarzeń jest stosunkowo niski — dokładnie dwanaście przecinek, sześćdziesiąt cztery procenta — ale zdarzało się już, że nawet mniej prawdopodobne prognozy okazywały się prawdziwe, a zresztą cały Plan jest, jak już mówiłem, niekompletny i gotowy tylko w czterdziestu procentach. Ta trzecia możliwość to ewentualny kompromis między dwoma lub wieloma z rywalizujących ze sobą przywódców. Przestudiowałem ją i wykazałem, że gdyby ona właśnie okazała się prawdziwa, to Imperium groziłby zupełny bezwład, co w konsekwencji doprowadziłoby do wojen domowych i wyrządziło więcej szkody niż gdyby nigdy nie doszło do kompromisu. Na szczęście, temu również można zapobiec. Mój wkład polega właśnie na wskazaniu metod zapobieżenia temu.

— Czy mogę o coś spytać, Mówco? W jaki sposób wprowadza się zmianę do Planu?

— Przez Radiant. Przekonasz się sam Najpierw twoje wyliczenia zostaną dokładnie sprawdzone przez pięć różnych komisji i będziesz musiał bronić ich poprawności odpowiadając na najbardziej drobiazgowe pytania. Jeśli się wybronisz, to po dwu latach twoje wywody zostaną przeanalizowane na nowo. Nieraz się zdarzyło że pozornie bezbłędna praca już po roku czy nawet po kilku miesiącach okazywała się chybiona. Czasami sam autor odkrywał, że się pomylił Natomiast jeśli po dwu latach następne badanie, nie mniej szczegółowe niż pierwsze, wypadnie pomyślnie albo — jeszcze lepiej — jeśli, w tym czasie młody uczony przedstawi dalsze szczegóły i dodatkowe dowody, to wynik jego pracy zostaje włączony do Planu. To był punkt szczytowy mojej kariery i życzę ci, żebyś osiągnął to samo Wtedy Pierwszy Radiant zostanie dostrojony do twoich myśli i będziesz mógł wnieść wszystkie niezbędne poprawki i uzupełnienia drogą kontaktu umysłowego z tym urządzeniem. Nic nie będzie jednak wskazywało, że poprawki czy uzupełnienia są twoim dziełem. W całej historii Planu nie było takiego przypadku. Trzymamy się ściśle zasady, że jest on dziełem zbiorowym Rozumiesz?

— Tak.

— Wobec tego możemy skończyć ten pokaz. — Podszedł do Radiania i po chwili wzory znikły ze ścian, które na powrót stały się matowe, z wyjątkiem części Stykających się z sufitem, gdzie znajdowało się normalne oświetlenie pokoju. — Usiądź przy biurku i posłuchaj mnie jeszcze przez chwilę. Otóż psychohistorykowi wystarczy, że zna biostatystykę i elektromatematykę neurochemiczną Niektórzy me znają niczego poza tym i nadają się tylko na inżynierów statystyków Ale Mówca musi posiąść umiejętność rozmawiania o Planie bez uciekania się do matematyki A jeśli nie o samym Planie, to przynajmniej o jego założeniach i celach.

Zacznijmy od tego. jakie jest podstawowe zadanie Planu Spróbuj powiedzieć to swoimi własnymi słowami i nie sil się na ładnie brzmiące określenia Zapewniam cię, że nie interesuje mnie styl twojej wypowiedzi Uczeń po raz pierwszy miał okazję powiedzieć coś więcej niż dwa — trzy słowa, więc przez moment zastanawiał się od czego zacząć, by jak najlepiej spełnić oczekiwania Pierwszego Mówcy Wreszcie rzekł:

— Z tego, czego mnie uczono, wnoszę, że intencją twórców Planu jest stworzenie cywilizacji opartej na zasadach całkowicie odmiennych od dotychczas przyjmowanych przez ludzkość za podstawowe Na zasadach, które — jak to wykazały odkrycia psychohistorii — nigdy nie zostałyby przyjęte spontanicznie…

Stop! — przerwał mu stanowczo Pierwszy Mówca — Nie wolno ci używać słowa „nigdy” Świadczy to o nieliczeniu się z faktami. Nie wolno ci zapominać o tym. że psychohistoria ustala tylko stopień prawdopodobieństwa zaistnienia wydarzeń Może być nieskończenie małe prawdopodobieństwo tego, że takie a takie wydarzenie istotnie będzie miało miejsce, ale zawsze wielkość tego prawdopodobieństwa jest większa od zera.

— Oczywiście, Mówco. A więc, jeśli mogę się poprawić, wiadomo jest, że prawdopodobieństwo tego, iż zasady te mogą zostać spontanicznie przyjęte, jest minimalne.

Teraz lepiej. A jakie to zasady?

— Ma to być cywilizacja oparta na psychologii. W całej dotychczasowej historii ludzkości postęp dokonywał się przede wszystkim w naukach fizycznych. Człowiek zyskiwał coraz większą władzę nad materią nieożywioną. Sterowanie osobowością i społeczeństwem zdane było na ślepy przypadek albo ograniczało się do nieprecyzyjnych i chaotycznych zbiorów zasad intuicyjnych systemów etycznych opartych na inspiracji i uczuciu. W rezultacie nigdy nie doszło do stworzenia kultury o stabilności przekraczającej pięćdziesiąt pięć procent, a i te najbardziej stabilne zawdzięczały swoje istnienie tylko uciskowi i niedoli całych mas ludzi.

— A dlaczego zasady, o których mówimy, są niespontaniczne?

— Dlatego, że ogromna większość ludzi ma umysłowe predyspozycje do rozwijania nauk Gzycznych, a wszyscy czerpią stąd widoczne choć wątpliwe korzyści. Tylko nielicząca się w skali całej populacji mniejszość potrafi, dzięki odpowiednim zdolnościom, przeprowadzić człowieka przez zawiłości nauki psychicznej, a korzyści stąd płynące są co prawda większe i trwalsze, ale bardziej subtelne i nie tak oczywiste, jak w przypadku nauk fizycznych. Co więcej, przyjęcie takich właśnie zasad, to znaczy orientacji na psychikę, doprowadzić by musiało do ustanowienia dbającej o dobro całej ludzkości dyktatury psychicznie najlepszych, którzy w istocie są doskonalszym podgatunkiem człowieka. Spotkało by się to, oczywiście, z oporem ze strony reszty i stan taki nie mógłby się utrzymać bez zastosowania siły wobec opornych, co doprowadziłoby w efekcie do tego, że reszta społeczeństwa zostałaby sprowadzona prawie do poziomu podludzi. To odrażająca perspektywa i trzeba zrobić wszystko, żeby do tego nie dopuścić.

— Jakie wobec tego jest rozwiązanie?

— Rozwiązaniem jest Plan Seldona. Stwarza on warunki do tego, żeby po upływie tysiąca lat od rozpoczęcia całej akcji, czyli za sześćset lat, licząc od chwili obecnej, mogło powstać Drugie Imperium Galaktyczne, którego Obywatele dojrzeją do dobrowolnego poddania się rządom mentalistów. W tym samym czasie rozwój Drugiej Fundacji doprowadzi do wyłonienia się grupy psychologów zdolnych do przyjęcia roli przywódców. Albo też, jak sobie często wyobrażałem, Pierwsza Fundacja stworzy fizyczną podstawę jednego organizmu państwowego, natomiast Druga Fundacja zapewni podstawę umysłową, dostarczając odpowiednio przygotowanej klasy rządzącej.