Aleksandr Belyayev - Jahongir

Kabinet tutunga to‘lib ketgan edi. Ahyon-ahyonda xonani shamollatar, yana sigaretasini tutatib, go‘yo jinoyatchi bilan izma-iz borayotganday, planga allaqanday chiziqlar tortardi.

— Bo‘ldi! — deya xitob qildi u nihoyat ikkita chiziqni shahar xaritasining bir burchida tutashtirib.

Ertalabki soat to‘rt edi. Krans shosha-pisha shahar planini buklab, eskirib ketgan portfeliga soldi-da, avtomobil chaqirib, komitetga yo‘l oldi.

— Shoshilinch xabar! Kalavaning uchi topildi! — deya qichqirdi u zalga kira solib.

Bemahal bo‘lishiga qaramay majlis ahli bir talay edi. Hamma dong qotib qoldi.

— Sirni ochdingizmi? — deb so‘radi komitet a’zolaridan biri entikib.

— Kalavaning uchi topildi, dedim. Demak chuvatish o‘z qo‘limizda, — javob berdi Krans. — Men jinoyatchi mikrob yoki odamning turgan joyini aniqladim. Ya’ni sirli ta’sir tarqalayotgan fokusni topdim. — Shunday deb Krans portfelidan shahar planini olib, stol ustiga yozdi.

Hamma uni o‘rab oldi, Krans so‘zida davom etdi:

— Mening metodim juda oddiy: «epidemiya» tarqalgan rayonlarni aniq belgilash maqsadida sirli hodisaga aloqador barcha materiallarni sistemaga solib chiqdim. Natijasi shunday bo‘ldi. Qo‘shiq bilan bog‘liq hodisa menga ko‘p narsa bermadi. Bu kasallik shaharning bir qismini, ykki kilometrga yaqin radiusni o‘z ichiga olgan. Ikki kilometrdan narida qo‘shiqning ta’siri susayib, uchinchi kilometrga yetganda u hech kimning xayoliga ham kelmagan. Bu doiraning markazi taxminan Birja maydoni bilan Bank ko‘chasiga to‘g‘ri keladi. Bu yerda qo‘shiqning ta’siri shu qadar kuchli bo‘lganki, odamlar xirgoyi qilish u yoqda tursin, baralla ovozlarini qo‘yib aytishavergan. Afsuski, markazni juda aniq belgilashning imkoni bo‘lmadi, chunki odamlardan surishtirgan bilan qo‘shiq ta’sirining susaya borish darajasini aniqlash qiyin bo‘ldi.

O‘sha paytda bir joyda turgan odamlar har xil gapni gapirishadi, aftidan, organizmning o‘ziga xos xususiyati tufayli qo‘shiq har kimga har xil ta’sir ko‘rsatgan bo‘lsa kerak.

— Bor gap shumi? — dedi kimdir hafsalasi pir bo‘lib.

— Yo‘q, faqat shu emas. Keyingi epidemiya ko‘proq ma’lumot berdi. Bu kasallik nisbatan torroq maydonni o‘z ichiga olib, ma’lum yo‘nalish bo‘yicha tarqalgan va aniq bir joyda to‘xtagan. Xuddi Elza Glyuk banki binosidan boshlangan nurga o‘xshash hodisa yuz bergan.

Yana g‘ala-g‘ovur ko‘tarildi.

— Shtirner! Albatta o‘shaning ishi! Aytuvdim-ku!

Darhaqiqat, Shtirnerning nomi komitetda ko‘p tilga olingan edi.

— Xulosa chiqarishga shoshmaslik kerak, janoblar, — deya gapni bo‘ldi Krans. — Men ham kalavaning bir uchi Shtirnerga bog‘lanadi, deb ishongan edim. Lekin yana bir tekshirib ko‘rish uchun navbatdagi «seans» ni kutishga qaror qildim. «Urush talvasasi» ana shu seans bo‘lib chiqdi. Bu hodisa ham shaharni bir tutam nurday kesib o‘tib, Gotlibning uyiga, ya’ni Elza Glyukning uyiga borib qadaladi. Shunday qilib, o‘tmas burchak hosil bo‘lyapti. Agar chiziq davom ettirilsa, Elza Glyuk uiining orqasidagi binoga borib tutashadi. Mana, bir ko‘ringlar-a.

U planga ishora qildi.

— Bu binoga nima joylashgan?

— «Ampir» restorani. Butun baloni mana shu yerdan qidirishimiz kerak. — Shunday deb, Krans xuddi pashsha o‘ldirganday, miqti kafti bilan «tap» etkazib xarita ustiga urdi.

Kransning dalillari oddiy va ishontirarli edi. Komitet qisqa muddatli kengashdan keyin «Ampir» restoranida va o‘sha binoga joylashgan mehmonxonada yalpi tintuv o‘tkazishga qaror qildi.

O‘sha zahotiyoq telefon orqali butun politsiya oyeqqa turg‘azildi. l Soldatlar binoni darhol qurshab oldilar. Tirik jon borki, boshdan-oyoq tintuv qilindi, yerto‘ladan cherdakkacha hammayeqni tit-pit qilib yuborishdi, ammo shuncha urinishga qaramay shubhali biror narsa topilmadi.

Krans mulzam bo‘ldi-yu, lekin bo‘sh kelmadi.

— Butun mashmashani restoranga kirgan mijozlardan birortasy qilgan bo‘lishi ham mumkin, — dedi u.

Lekin bunday bo‘lishi mumkin emas edi.

Binoda istiqomat qiluvchilarga tungi tintuv haqida og‘iz ochishni qat’iyan man qilishdi. Bir nechta shubhali kishi qamoqqa olindi, restoran mijozlarini maxfiy ravishda kuzatib borishga qaror qilindi.

Ammo bu voqea shaharga bir zumda tarqalib ketdi.

G‘azablangan olomon restoranni ostin-ustun qilib tashladi, uni bekitishga to‘g‘ri keldi.

Omadi yurishmagan Kransning fig‘oni falakka chiqardi.

— Ko‘ramiz hali! — derdi Krans. — Dushman kim bo‘lmasin, iziga tushganimizni yaxshi biladi. Ko‘ramiz, yana qiliq chiqarishga jur’at etarmikin, yo‘qmikin! Uchinchi chiziq taqdirini hal qiladi!

— Qanday rohat! Qanday baxtiyorman-a! Dunyo bunchalar go‘zal!

Huzur-halovatdan ko‘zlari suzilgan yoshgina bir yigit, go‘yo qadrdon do‘stini uchratib qolganday, ko‘chadagi simyog‘ochni quchoqlab, nuqul shu so‘zlarni takrorlardi.

— Chirog‘im! Sen ham men kabi baxtiyormisan?…

— Jonginam, sizni shunaqa sevamanki! Hammalaringizni ham jonimdan ortiq ko‘raman! — derdi chuvrindi bir chol bashang kiyingan ayolni quchoqlab. Ayol ham cholning tikanak soqolli ozg‘in yuzidan o‘pib, shivirlardi:

— Shunaqayam baxtiyormanki! Nazarimda marhum otam tirilib kelganday bo‘ldi… Xuddi sizga o‘xshardi rahmatlik… Ota, otaginam!..

Ularning yonginasida eski siyosiy muxoliflar: monarxist bilan anarxist quchoqlashib turardi.

— Kurashga chek qo‘yamiz! Aysh-ishrat quraylik!

Allaqanday bir yalangoyoq xiyobondan bitta gulni uzdida, xuddi qimmatbaho narsaday avaylab, politsiyachiga tutqazdi.

— Ma, do‘stim, ol buni! Mendan senga hadya!..

Semiz politsiyachi ham daydi bolani nazokat bilan o‘pib, gulni oldi, — G‘oyat minnatdorman! Gul — hayotning bezagi! Gul bilan qo‘shiqni shunaqa yaxshi ko‘ramanki!..

— Aytamizmi?

— Aytamiz…

Ular ko‘kat ustiga o‘tirishdi-da, bir-birlarini quchoqlagancha allaqanday bir lirik qo‘shiqni boshlab yuborishdi.

— Olinglar! Hammasini olinglar! — tilla magazin egasi shunday deb qichqirar va xaridorlarning cho‘ntagiga qimmatbaho bezaklar, tilla uzuklar, marvarid va oltin soatlarni solib qo‘yardi. — O‘zim bilan go‘rimga olib ketarmidim bularni! Olinglar rohat qilib taqib yuringlar! Savdogarchilikka qiron kelsin! Yashasin baxt-saodat!

Sudda ashaddiy bir siyosiy jinoyatchi oqlab yuborildi. O‘zining toshbag‘irligi bilan nom chiqazgan prokuror u gal aybnoma o‘qishdan bosh tortib, jinoyatchining ko‘ksiga boshini qo‘ygancha ho‘ng-ho‘ng yig‘ladi:

— Do‘stim, birodarim!.. Kechirish va sevishdan ham yaxshi narsa bormi olamda!

Hatto kushxonadagi qassoblar ham so‘yish uchun keltirilgan mollarning bo‘ynidan quchoqlab, peshonasidan o‘pardi:

— Yuvoshginam!.. — deyishardi ular sigirlarning sagrinini silab. — Qo‘rqdingmi? Bor, suv ich, keyin anavi boqqa kirib o‘tla. Qon to‘kish yetar! Endi ozodsan!..

Bu voqea restoran ostin-ustun qilingandan keyin atigi bir necha kun o‘tgach, yuz berdi. Shaharni izmiga solib olgan yovuz daho o‘ziga qarshi kurashmoqchi bo‘lgan komitet a’zolarining jigiga tegib, go‘yo ular ustidan kulayotganga o‘xshardi. O‘tgan safargi qon to‘kishlar va shahardagi harakatning qo‘qqisdan to‘xtab qolishi natijasida ro‘y bergan qurbonlar evaziga ko‘zga ko‘rinmas dushman endi odamlarga beqiyos mehr-muhabbat va huzur-halovat baxsh etgan edi. Bu tuyg‘u shu qadar kuchli ediki, ana shu rohatni yana bir bor tatib ko‘rish uchun odamlar hamma narsaga tayyor turishardi. Bu gal hamma o‘tgan umrini yodga olar va yo‘qotilgan jannat haqida so‘zlardi.

O‘tgan galgi qonsirash va shafqatsizlik kasalidan bu galgisi dahshatliroq edi. Inson ongi va ruhiyatini bu qadar jilovlab olgan dushman kim o‘zi? Xohlasa, u odamlarni qonxo‘r yoki jinni qilaDi, xohlasa, mehribon va hotamtoy qilib yuboradi. Uning uchun odamlar qo‘g‘irchoqday bir gap. Xohlasa, huzur baxsh etadi. xohlasa, mayib-majruh qiladi, o‘ldiradi, o‘ldirganda ham birorta o‘q uzmasdan, shovqin-suronsiz, o‘zi ko‘zga ko‘rinmay o‘ldiradi. Ha, bunday dushmandan qo‘rqmasdan bo‘ladimi!